Welkom en mededelingen

Zingen: Dat wij volstromen met levensadem

Inleiding op de viering

Vandaag gaat de viering over alledaagse spiritualiteit. Hoe ervaar je in je dagelijkse leven verbinding met het hogere, het eeuwige, de bron van je bestaan, of welke inhoud je dan ook aan het begrip spiritualiteit wilt geven. In het kerstoratorium wordt gezongen dat het hart van de hemel en het hart van de aarde elkaar raken. In een viering kun je dat ervaren, dat is een plek en een tijd voor spiritualiteit. De liederen zijn van een andere orde, de teksten, er kan gebeden worden en als je brood en wijn deelt, is dat anders dan wanneer je thuis een boterham eet.
Hoe en waar kun je het ervaren in het dagelijks leven? Er is een boekje met de titel ‘Hoe doet een mysticus de afwas?’ Anders dan een gewoon mens, waarschijnlijk, en hoe anders dan? In stilte, biddend, in extase?
In het eerste deel van de viering gaan we in op de houding waarmee je in het dagelijks leven open kunt gaan of staan voor wat boven jou uitgaat. Die houding kun je oefenen.
In het tweede deel, na de mandarijn, gaan we in op rituelen rond opstaan, eten en slapen gaan, als drie belangrijke momenten op een dag. Rituelen en symbolen kunnen helpen om het leven een diepere betekenis te geven.

Lezen: Mattheüs 13: 31 – 32

Hij hield hun een andere gelijkenis voor: Het koninkrijk van de hemel lijkt op het zaadje van de mosterdplant dat iemand meenam en in zijn akker zaaide. Het is weliswaar het kleinste van alle zaden, maar het groeit uit tot het grootste onder de planten. Het wordt een struik, en de vogels van de hemel komen nestelen in de takken.’

Zingen: Wek mijn zachtheid weer

Ontvankelijk, open leven; het alledaagse leven in verwondering

Je leven van elke dag van opstaan tot slapen gaan. Je bent ermee vertrouwd. Je bent gewend in een bepaald ritme je dagelijks leven in te richten. Dat geeft rust en een veilig gevoel. Je hoeft er niet over na te denken; het voltrekt zich haast vanzelf, heel eenvoudig.
Om even het tegenovergestelde aan te geven: Je moet vluchten wegens oorlogsgeweld of een natuurramp: modderstromen langs je huis. Dat dagelijks ritme is dan wel volledig verstoord: wat doe ik, waar ga ik heen, wat neem ik mee, hoe word ik opgevangen?
Trouwens dat gebeurt al in het klein als de elektriciteit even is uitgevallen: geen koffie of thee op de vaste tijd; haastig bellen of het snel hersteld kan worden… wachten maar, je bloeddruk stijgt.
Je wordt je pas bewust van het alledaagse als het niet loopt zoals je gewend bent.

Het alledaagse kan ook saai worden, de bekende sleur. Om dit wat meer te verlevendigen hoeft het niet perse anders, maar wel meer bewust en met meer aandacht! Wat doe ik, hoor, zie, proef ruik, ervaar ik? Heel zintuiglijk. Een citaat uit een boek “Zin in het alledaagse”: Iemand zegt: “Mijn intellect heb ik gedurende mijn leven ontwikkeld. Nu ben ik oefeningen gaan doen om mijn gevoelszintuigen te ontwikkelen. Naar mijn adem leren luisteren… De zin van het leven is voor mij bewustwording, van mijn adem, mijn gevoelens, van de dingen om me heen, van de stilte…”.
Hoe sta ik in het leven, hoe beleef ik de gewone dingen en kan ik komen tot een dieper niveau? Dat kun je spiritualiteit noemen.

In relatie hiermee noem ik dan graag verwondering; open staan en ontvankelijk zijn voor wat er concreet gebeurt en ik zie, hoor, aanraak. De houding van een kind dat nog als een onbeschreven boek alle zintuiglijke ervaringen in zich opneemt. Om die houding van verwondering en ontvankelijkheid te oefenen, gaan we een boswandeling maken.
Helemaal gericht zijn op wat ik zie. Om dit zo optimaal mogelijk te beleven is het goed wat rustig te worden in je hoofd. Gedachten: wat is er gisteren gebeurd, wat ga ik morgen doen? Allemaal afgeleide aandacht, gericht op iets anders dan wat je nu wilt doen.

We wandelen over de bospaden en staan even stil: Zie je die bomen, de structuur van de stam, de kleuren erop van mossen, schimmels. Bomen in allerlei gedaanten; machtig en hoog reikend, al die vertakkingen, soms een boom met een andere verstrengeld als een levend monument van samen zijn.. (ik pak een stuk schors, een stuk hout, een dennenappel, hoe ziet dat eruit?).

Achter een bomenrij zie ik een heideveld, bessenstruiken. We lopen verder en ontdekken allerlei paddenstoelen: wat een vormen en kleuren. Ondertussen vliegt er een merel weg, zijn alarmroep schettert door het bos. Ondertussen hoor ik ook het fijne belletjesachtige geluid van een pimpelmees.
We kijken omhoog naar de wolkenpartijen, een steeds veranderend en boeiend schouwspel van licht, grijs en donker met strepen blauw. Wat een schitterend panorama! Daar vlucht een ree weg, waar gaat die naar toe? We ontdekten al zijn hoefsporen in het zand van het pad.
Ik pak een steen op. Hoe lang ligt die al hier, hoe is die hier gekomen, zie je hoe die opgebouwd is?
Een vlinder fladdert langs ons heen met die karakteristieke bewegingen. Allemaal zo alledaags, maar wat een schoonheid. Gewoon al een dauwdruppel die aan een blaadje hangt, een pareltje. Al gaande voelen we ons heel ontspannen en opgenomen in deze natuur.
We genieten van alles wat op ons pad komt en voelen ons ermee verbonden.
We gaan naar huis.

Ik kom mijn buurman tegen die in een scootmobiel zit. Hoe gaat het ermee? Zijn kaak is door een ziekte aangetast waardoor hij niet goed kan praten. Ik houd mijn oor bij zijn mond om met aandacht op te vangen wat-ie zegt. Wat een wonder dat we gewoon kunnen praten, lopen, zelfstandig iets kunnen gaan doen.

Laten we het wonder van het alledaagse leven dieper in ons opnemen en er dankbaar voor zijn.

Zingen: Nada te turbe

Niets zal je verontrusten, niets zal je bang maken,
wie God heeft ontbreekt niets,
God alleen is genoeg.
(Teresia van Avila, 1515 – 1584)

De mandarijn

Om aandacht en ontvankelijkheid te oefenen gaan we een oefening doen uit de wereld van de mindfullness. Een mandarijn eten in zeven stappen. We hebben dit nog nooit gedaan, kijken hoe het uitpakt. Op deze schalen ligt voor iedereen een mandarijn, de schalen met mandarijnen gaan rond en iedereen neemt er een in zijn/haar hand. Eet er nog niet van.

1. Leg de mandarijn in je open hand. Kijk er naar. De vorm. De structuur van de schil. Bedenk hoe de vrucht is gegroeid. Water. Zon. Warmte.
2. Ziet de vrucht er goed uit? Glad? Bobbelig? Effen van kleur?
3. Voel met je vingers de schil. Is wat je voelt ook wat je zag?
4. Ruik de geur. Is het prettig, is de geur sterk of zwak?
5. Schil de mandarijn. Spettert het? Gaat het gemakkelijk? Hoe ziet de binnenkant eruit? Sappig? Of al uitgedroogd?
6. Geniet van één partje. Hoe voelt dit in je mond? Kauw rustig en ervaar of je de smaak nog proeft als je het partje al doorgeslikt hebt.
7. Neem daarna het volgende partje. Eet de partjes stuk voor stuk in plaats van met drie tegelijkertijd.

Lezen: Mattheüs 6: 5 – 9

En wanneer jullie bidden, doe dan niet als de huichelaars die graag in de synagoge en op elke straathoek staan te bidden, zodat iedereen hen ziet. Ik verzeker jullie: zij hebben hun loon al ontvangen. Maar als jullie bidden, trek je dan in je huis terug, sluit de deur en bidt tot de Eeuwige, die in het verborgene is. En de Eeuwige, die in het verborgene is, zal je ervoor belonen.

Ochtendlied: Wekt mij de zon

Rituelen bij het opstaan, eten en slapen gaan

Van oudsher kennen mensen rituelen rond het opstaan en slapen gaan, en rond de maaltijden. Denk aan Newgrange of Stonehenge, rituele plaatsen die gebouwd lijken om de zonsopkomst van de langste dag te vieren. De christelijke traditie kent haar avondgebeden, het systeem is geperfectioneerd in de getijdengebeden van de kloosters.

Voor het slapen gaan leerde mijn moeder mij het volgende versje ‘Ik ga slapen, ik ben moe. Sluit mijn beide oogjes toe. Here, houdt ook deze nacht, over Kees getrouw de wacht. Het kwade dat ik heb gedaan, zie dat Here toch niet aan. Schoon mijn zonden vele zijn, maak om Jezus’ wil mij rein. Amen.’ Bij het opstaan was er zoiets niet. Ik neem aan dat dit een protestants versje is, wat deden de katholieke kinderen voor het slapen gaan? Ik vroeg het aan Corrie. Voor de maaltijden werd aan tafel gebeden: Here, zegen deze spijze, amen’. Gedankt werd er zonder woorden.

Zodra de tekst mij niets meer leek te zeggen, zodra het niet meer moest, zodra ik op mijzelf ging wonen, liet ik deze traditie achter me. Toch lijkt er een zaadje gezaaid. Het liet me niet los. Want hoewel de woorden verdwenen en plaats maakten voor andere, is het ritueel gebleven. Dat is precies wat levende traditie is: overnemen wat je is doorgegeven, om het opnieuw vorm te geven, op zo’n manier dat het van betekenis wordt voor jou, zoals je nu in het leven staat.
Ik denk aan het ritueel dat gebruikelijk werd in de eetgroep van de basisgemeente, in de jaren tachtig. Linkerhand met de handpalm naar boven, rechterhand met de handpalm naar beneden, nu ontmoet de ene hand vanzelf de andere en zeggen we: eet smakelijk!
Ik denk ook aan het liedje dat Marinus en ik samen zingen aan het begin van elke maaltijd: baraye, ataye, je-bi hah de toh, konamboh die logion hamie ham die toh, amien’. Het betekent zoveel als ‘Voor al uw goede gaven zijn u de dank en eer’. Wij zingen het overal, thuis, bij vrienden, voor de tent, in een restaurant, en dan zachtjes, op een bankje voor de lunch tijdens een fietstocht. Wij breidden het uit met percussie: we slaan met een mes voorzichtig op de voor handen zijnde glazen.

De ochtend en de avond zijn een ander verhaal. Jarenlang heb ik de dag geopend en weer gesloten. Dat doe ik voor een soort huisaltaar, waar onder andere dit kruisbeeld op staat. Ik redde het uit Dubrovnik voordat deze eeuwenoude stad gebombardeerd werd tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië.
Dit begon met de onrust in mijn hoofd als ik ’s avonds in bed lag. Het nieuws van die dag en de zorgen om mensen die me lief zijn hielden me uit de slaap. Ik moest een manier vinden om dit achter me te laten. De dag de dag te laten. De nacht haar rust te gunnen.
Ik gebruikte daarvoor ‘Vieren & brevieren’ van Christiane Berkvens-Stevelinck en Sytze de Vries. Kleine liturgie-tjes, met wisselende teksten en rituelen (kaars aan, kaars uit). Niet al te hoogdravende woorden, even een moment van stilte en aandacht.
Het werkte goed. Dat ritueel komt en verdwijnt soms ook weer. Als ik denk er baat bij te hebben, doe ik het. Soms verloopt het met de tijd. De laatste tijd komt het er niet van. Ik sta mijn tanden al te poetsen voordat ik denk: o ja, ik moet nog bidden…

Voor mij zijn deze rituelen geen verplichtingen. Zij zijn in de eerste plaats behulpzaam om in het alledaagse momenten te creëren, waar ik de open en ontvankelijke manier van leven, waar Wim het over had, kan oefenen. Te midden van alle dagelijkse routines en verplichtingen is er een plaats en een tijd om iets hoger te reiken, iets dieper te graven. Al te vaak benader ik de wereld rationeel, organisatorisch, analyserend. Het doet me goed om een andere toon aan te slaan.
Dat doe je, en daar komt de tekst uit Mattheüs van zojuist terug, in het verborgene: ‘trek je dan in je huis terug, sluit de deur en bidt tot de Eeuwige, die in het verborgene is’. Dat is mooi, maar door deze spiritualiteit te beleven in de privésfeer deel je zelden of nooit met anderen hoe jij het doet, hoe het voor jou werkt. Pas in de voorbereiding van deze viering leerde ik dat Wim ook een ochtendritueel heeft en dat vond ik fijn om te horen.

In zijn boek over benedictijnse spiritualiteit ‘Een levensregel voor beginners’ schrijft Wil Derkse dat we op dit punt allemaal beginners zijn. Niemand weet precies hoe het moet. Een ritueel of een moment van aandacht kan een bepaalde tijd in je leven nuttig of heilzaam zijn, en op andere moment weer niet. Het mag mislukken, maakt niet uit, kijk maar, al gaande wordt de weg gebaand, voor wie dat wil en alleen als je dat helpt in het leven.

Wij zingen een bekend avondlied uit Iona. Dat is een oecumenisch, maatschappij-betrokken klooster voor de westkust van Schotland.

Avondlied: Nu het avond wordt

Collecte voor Christian Climate Action

Christian Climate Action is een gemeenschap van christenen die elkaar steunt bij geweldloze directe actie en openbare optredens rond de klimaat- en ecologische crisis. Recent voerden zij actie in de vertrekhal van Schiphol en in ING-kantoren, om de bank te bewegen te stoppen met investeringen in fossiele brandstoffen.
Het is een actiegroep die vanuit christelijke overtuiging opkomt voor klimaatrechtvaardigheid. Rechtvaardigheid voor de schepping die ernstig lijdt onder menselijk misbruik. Maar ook rechtvaardigheid voor de allerarmsten die het minst bijdroegen aan het ontstaan van de klimaatcrisis, maar de gevolgen ervan als eerste ondergaan. Zij doen dit onder andere door voorlichting te geven en vreedzame acties te organiseren.
De groep wil 3 maanden lang iemand 8 uur per week vrij kunnen maken om vrijwilligers beter te organiseren, een wervingsplan en training voor vrijwilligers te organiseren, een communicatieplan te maken om nog meer mensen (en kerken) te bereiken, een inspiratieweekend te organiseren voor bestaande en nieuwe leden. Doel is om daarvoor € 3.000,– bij elkaar te brengen. Onze collecte helpt vandaag dat doel te bereiken.

Slotlied: Dat een nieuwe wereld komen zal

De zegen mee: De Ierse zegen

Moge de Eeuwige je voorgaan
en je de goede weg wijzen
Moge de Eeuwige naast jou zijn
je in de armen sluiten en beschermen
Moge de Eeuwige achter je staan
en je behoeden voor bedrog
Moge de Eeuwige onder jou zijn
en je opvangen als je valt
Moge de Eeuwige in jou aanwezig zijn
en je troosten als je verdrietig bent
Moge de Eeuwige bij jou blijven
en je verdedigen
Mag de Eeuwige ook boven je staan
en je zegenen !