Verwondering

Muziek  Adiemus

Welkom en mededelingen

Zingen Ergens komt een kind vandaan

Kerstverhaal Mattheüs 2:1-15

Zingen Kind ons geboren

Ida Gerhardt     Kerstnacht

Kerstnacht – het woord is als een lafenis,
een koele sneeuw, glanzend onder het zachte
stralen der sterren – op de landen is
het weerloos stil, een ongerept verwachten.

Kerstnacht – het eenzaam zwerven der gedachten
rondom het oud verhaal, het nimmer uit te spreken
verlangen naar het helder zingen in de nacht en
het opgaan van de ster, een lichtend teken.

Kerstnacht – het sneeuwt op uw geschonden aarde,
dun en verstuivend dekt een huivering
van ijle val, een lichte zuivering
het vragen, dat wij ongestild bewaarden.

Kerstnacht

Wat een mooi maar ook moeilijk gedicht van Ida Gerhardt. Verwonderlijk hoe zij dingen weet te verwoorden, bijna niet te begrijpen, zwaar eigenlijk en toch zo vol van betekenis. Je moet het wel meerdere keren lezen om te zien wat er staat, daarom staat het ook in de liturgie.

Het thema van deze viering is verwondering. In dit gedicht bij het tweede vers zou ik daar het woord bewondering van willen maken. Hoe mooi gezegd: kerstnacht – het eenzaam zwerven der gedachten rondom een oud verhaal.

Het eenzaam zwerven der gedachten. En dat precies in een periode in het jaar dat het koud is, winter, juist vaak een periode van reflectie en terugkijken en mijmeren over het afgelopen jaar. Wat is er allemaal gebeurd, in de wereld, in Nederland, in Apeldoorn, in ieders directe omgeving en bij onszelf. Hoe staan we er voor? Wat zijn er veel mooie dingen gebeurd, maar wat is er gelijktijdig toch veel onrust, overal in de maatschappij. Ik hoef eigenlijk de voorbeelden niet te noemen, de gedachten hierover liggen voor het oprapen, noem de klimaatschade, de stikstofcrisis, de jeugdzorg, de politie, het onderwijs, de zorg, en ga zo maar door. Verwonderlijk dat al die problemen zich nu min of meer gelijktijdig voordoen. Of misschien toch niet zo verwonderlijk, omdat het vaak toe te schrijven is aan politieke keuzes en maatschappelijke ontwikkelingen in het verleden, waarvan nu de effecten zichtbaar worden. Er is niet 1 oorzaak aan te wijzen, maar zelf denk ik dat het wegvallen van een collectieve moraal een belangrijke rol speelt. Op kleine schaal, waar mensen elkaar kennen, gebeurt erg veel goeds en hebben mensen veel voor elkaar over. Maar op grotere schaal, als dingen meer anoniem zijn, lijkt het alsof er minder of een ander normbesef is ontstaan, met minder aandacht en ruimte voor de ander. Het gaat nu vooral om iedereen individueel.

Ik las recent in Trouw een artikel van Rob de Wijk met als titel Vertrouwen verkruimelt. Hij beschrijft de problemen van desinformatie, het bewust besodemieteren van mensen. Zoals dit op vele plaatsen in de wereld gebeurt. Ook hiervan zijn de voorbeelden bekend: internationaal noemt hij Bouterse, Poetin, de Brexit, Trump. In Nederland noemt hij enkele politici en ook de problemen bij de Belastingdienst. Ik citeer dan: “Aangewakkerd door desinformatiecampagnes verkruimelt het zorgvuldig opgebouwde vertrouwen tussen mens en landen. (…) Hoe het kan dat de moraliteit overal ter wereld in het slop zit, is mij een raadsel”. Einde citaat en ook einde artikel.

En dat was jammer, want ik had gehoopt in dit artikel een handreiking te lezen hoe hier uit een weg te vinden is. Maar helaas hield het daar op. Deze algemene tendens is spijtig om te constateren, en nodigt uit om te zoeken naar nieuwe of oude, maar in ieder geval gemeenschappelijke bronnen om hoop en idealen uit te putten.

En dan kom ik bij het tweede deel van de zin van Ida Gerhardt: kerstnacht – het eenzaam zwerven der gedachten rondom een oud verhaal. Rondom een oud verhaal.

Dat is het natuurlijk wel, een oud verhaal. We lazen het zonet. Ieder van ons kent het precies, we kunnen het dromen. Is er dan nog wel iets van te zeggen of te vinden?

Daagt het nog wel uit om er nog een keer over na te denken? Ik denk het wel. Het is zinvol om het elk jaar opnieuw te vieren en je er over te verwonderen.

Er zitten veel hoopvolle en mooie elementen in. Er is geen plaats in de herberg, maar Jozef en Maria komen mensen tegen, waarschijnlijk onbekenden, die hen belangeloos helpen aan een een dak boven hun hoofd. Dan wordt Jezus geboren, een vreugdevolle gebeurtenis, maar allemaal natuurlijk best spannend in een vreemde omgeving, ver van huis, zonder hulp. Je ziet het helemaal voor je. Gelukkig is alles goed geaan, alle 10 vingers en tenen zitten er aan. En dan komen er onverwachts herders uit de omgeving en voorname mensen uit het oosten, die voor hun pasgeborene komen en geschenken meebrengen. Allemaal tekenen van liefde en vertrouwen tussen mensen.

Het verhaal gaat eigenlijk ook om een onderdeel van de levenscyclus, zou je kunnen zeggen. Het start met de geboorte van een kind, een nieuw leven, een nieuw begin. Het leven stopt niet bij het doemdenken dat er veel problemen zijn en dat we er maar niet uitkomen. Nee, er is nieuw leven, er is hoop op een nieuw begin, en dat geldt voor iedereen.

In de Dominicus zeiden ze het een paar jaar geleden in de kerstnachtviering zo: “Geboorte is veel meer dan het eenmalig gebeuren dat het misschien kan lijken: ons leven begint in feite bij iedere hartslag opnieuw. Begin, geboorte blijven we ons gehele leven in ons meedragen. Dat mogen we ons op kerstmis realiseren, het ons herinneren. Het gaat vannacht om het stukje licht, kracht, liefde in onszelf, dat het dichtst raak aan onze verlangens, aan onze talenten en mogelijkheden, dat steeds opnieuw in beweging gezet, opnieuw geboren moet worden.”

Zingen Wie arm en machteloos

Morele (wan)orde

Het kerstverhaal schildert geen arcadisch landschap, waar mensen in vrede leven zonder een gevoel van onveiligheid en angst. De herders en engelen roepen dat beeld wel even op. Er zijn kwade krachten werkzaam gericht op vernietiging van leven.

In het kerstverhaal van Mattheüs wordt koning Herodes genoemd. Een koning die de tegenstander van het pasgeboren kind blijkt te zijn. Er komen vragen op: wie is die koning? Waarom is hij zo? Komen we zulke leiders ook in onze tijd tegen? Wat kunnen we eraan doen; kunnen we het kwaad overwinnen en uitbannen?

In onze tijd zijn woorden als terrorisme, veiligheid, mensenrechten, democratie actueel. Koning Herodes behoorde tot een Joodse koninklijke familie. De Romeinen maakten een eind aan hun bestuur waardoor Judea een Romeinse provincie wordt. Herodes gaat nauw samenwerken met de bezetter en wordt na een staatsgreep koning der Joden. Zijn positie wordt door Rome goedgekeurd.

Hij blijkt een meedogenloos heerser te zijn die ieder, ook familieleden, die maar enigszins een bedreiging voor hem kan zijn, uit de weg ruimt. Hij wordt steeds meer gehaat door de joden wegens zijn samenwerking met de romeinen en het feit dat hij de romeinse adelaar boven de ingang van de tempel heeft geplaatst. Een tempel die hij zelf heeft laten restaureren. Vandaar zijn plan om het kind, dat volgens de astrologen een koningskind is, te vermoorden.

Waarom noemen we deze koning slecht? Hij is onbetrouwbaar, vermoordt zijn tegenstanders, duldt geen enkele oppositie of kritische houding. Hij vertegenwoordigt een totalitair en onderdrukkend regime. Er ontstaat een sfeer van angst; zijn geheime dienst houdt iedereen in de gaten. Hij wil koste wat kost de baas blijven met alle middelen.

Ze worden dictators genoemd, tirannen, meedogenloze heersers…ze zijn van alle tijden. Namen als Idi Ammin, Mao, Hitler, Stalin, Ghadaffi, Mugabe, Kim-Yong-Un…enzovoort komen in beeld. Ze zijn aan de macht gekomen met vaak een goede motivatie:  ze willen hun land bevrijden van buitenlandse inmenging en het volk een beter bestaan geven. Ze nemen wraak op vernederingen en uitbuiting die in vroegere tijden hebben plaatsgevonden. Ze willen hun land groot en sterk maken. Nationalistische gevoelens spelen een belangrijke rol en zijn zeer manipuleerbaar.

Als de ‘bevrijder’ eenmaal op de troon zit, is hij niet meer weg te krijgen ook al gaat het niet goed. Met harde hand wordt het beleid uitgevoerd, gevangenkampen en liquidaties zijn aan de orde van de dag. Corruptie vreet zich overal in, zelfverrijking, vriendjespolitiek… het gewone volk wordt er niet beter van.

In onze tijd zien we dit ook gebeuren..talloze demonstraties en protesten die hard worden neergeslagen.. Syrie, Hongkong, Chili…… Als een 7-koppige draak steekt de dictatuur steeds weer zijn kop op. Terroristische aanslagen hebben een streng veiligheidsbeleid doen ontstaan: tijdig bedreigingen opsporen en uitschakelen; dictatoriale regimes onder druk zetten en sancties toepassen.

Wie is de mens? Is die van nature goed? Als je een baby ziet denk je spontaan van wel..maar wat wordt ie later? Er bestaat een morele orde waarin een algemeen menswaardig gedrag en handelen is gecodeerd. Als basis is dat in ieder gelegd en in allerlei teksten uitgesproken. De gulden regel hiervan luidt: Wat je niet wilt dat jou geschiedt doet dat ook een ander niet. Het kwaad geschiedt als die morele orde wordt overtreden. Dat zien we in het bovenstaande gebeuren. Iemand is niet meer in contact met die morele orde in zichzelf en daardoor ook niet naar anderen toe. Er is geen dialoog meer waarin een oplossing wordt gezocht en men een compromis weet te sluiten. Men luistert niet meer naar de andere partij met de wens een situatie of relatie te verbeteren. De ander wordt als vijand gezien die uitgeschakeld moet worden; monddood gemaakt. Men verabsoluteert zichzelf -met een groep ja-knikkers- waardoor grenzen worden overschreden van recht.

Is het kwaad te overwinnen; komt er ooit een eind aan? Voor de gelovige mens is Gd het ijkpunt van al wat goed is; van een volkomen gerealiseerde liefde. Als je niet in Gd gelooft wordt de autonome mens zelf het ijkpunt die alles kan bewerkstelligen. De wetenschap en technologie spelen daarin een grote rol. Maar daar zitten allemaal bijwerkingen aan; het is niet probleemloos.

In het kerstverhaal wordt een kind genoemd. Een kind dat hoge verwachtingen wekt  in oude teksten al voorspeld. Zijn leven, daden en woorden geven aan hoe een goede samenleving in elkaar zit en hoe je met elkaar omgaat.. Geeft dat uitzicht op het einde van het kwaad, van onrecht, van liefdeloosheid?

We vieren een liturgie van hoop waarin we gestalte geven aan die visie en er tegelijk naar uitkijken…

Laten we dit met het kerstfeest vieren.

Zingen De weg van ons leven

Ruimte voor verwondering

“Ruimte voor verwondering”. Het thema van deze viering.

Toen ik dit in Epistel las, moest ik allereerst denken aan het lied “Komt, verwondert u hier, mensen, ziet , hoe dat u God bemint, ziet vervuld der zielen wensen, ziet dit nieuwgeboren kind!”. Een Nederlands katholiek kerstlied uit de 17^e eeuw. Vaak gezongen vroeger. In de kerk vaste prik in een Kerstdienst. Ik vond het een mooie melodie!

Maar wat zong je nu eigenlijk precies? Best wel een moeilijke tekst! Of niet? Ik was altijd al meer van de muziek dan van de tekst. Het zal de meesten van jullie ongetwijfeld bekend voorkomen.

“Verwonderen” is toch meer een woord uit de schrijftaal dan dat we het iemand horen zeggen.

“Ik heb me laatst toch zo verwonderd!” of “Het verwondert mij, dat . . . . . enfin, vul het zelf maar in. Wat onze verwondering wekt, bevreemdt ons. Maar hoor je ooit iemand zeggen: “Het bevreemdt mij dat er nog altijd . . . . . . .etc.”?

In Epistel – in de Vieringenlijst – stond het wel treffend samengevat: “Wie zich over niets en niemand verwondert, die leert niets meer bij en gaat blind door het leven” Een mooie zin om wat langer over na te denken!

Lijkt me trouwens ook een prachtig thema voor een viering!

In de Verwondering zijn geloof – verbazing – twijfel – vrees – verwarring en verrassing in een onontwarbare kluwen met elkaar verbonden. Geen eenduidig gevoel, maar een mengeling van geloof en ongeloof, van vragen en antwoorden, van onder de indruk zijn en verbijsterd zijn.

In de viering van 1 december werd de ruimte voor stilte belicht. Naast het stil zijn werd ook genoemd: stil worden. Stil worden van verwondering!

Elisabeth en Zacharias verwonderden zich over de aankondiging van een engel dat hun Johannes geboren zou worden, zo lezen we in het Lucas-evangelie. En het volk verwonderde zich dat Zacharias zo lang in de tempel verbleef om een reukoffer te brengen. En toen hij stom oftewel stil bleef toen hij naar buiten kwam, verwonderden zij zich des te meer.

Twee maal sprakeloos: Zacharias kan niet spreken en het volk weet niet hoe te reageren! Zes maanden later was het Maria die stil werd van verwondering. Was Jozef er niet bij toen de engel Gabriël de geboorte van Jezus aankondigde? Daar schrijft Lucas niets over.

Met Verwondering lezen we het kerstverhaal volgens Matthéüs.

Een 2000 jaar oude traditie die nog steeds leeft. Is het precies zoals beschreven gebeurd? Volgens de wetenschap is er weinig met zekerheid vast te stellen. Maar het gaat vooral om de boodschap: Er is een kind geboren dat van grote betekenis is en zal zijn voor heel veel mensen. Maar óók verwonderlijk dat zo’n blijde boodschap niet overal goed valt. Herodes wil het Kind dat een mogelijke bedreiging vormt voor hem en zijn troon doden. Dat hebben we daarstraks al uitvoerig gehoord. En de kindermoord in Bethlehem spreekt boekdelen!

Is het ook niet verwonderlijk dat enkele Perzische geleerde astrologen, ook wel koningen genoemd, het in de sterren zagen staan: Dat er een koningskind geboren zou zijn? En is het ook niet verwonderlijk dat eeuwen eerder al diverse profeten deze gebeurtenis hadden voorzegd?

En voor de wijzen was het zeker opmerkelijk dat het kind niet in een paleis, maar in zoiets als een bed- en breakfastlocatie ter wereld kwam. In tweede instantie komen ze bij het huis dat de ster aangeeft – geen stal, geen grot! Toch nog snel beter onderdak gevonden. Wat een wonder!

Was er wellicht ook verwondering bij Jozef en Maria toen er voorname vreemdelingen hun kind hulde kwamen bewijzen en geschenken meebrachten? Jozef moet toch op z’n minst gedacht hebben: “Wat krijgen we nou ?” toen de wijze koningen neerknielden voor hun eerstgeborene.

Tenslotte kunnen we ons ook verwonderen over het feit dat de wijze astrologen, geleerden of koningen in een droom werden gewaarschuwd om niet via koning Herodes terug te reizen. Ze gaan een andere weg naar huis. En ook Jozef verschijnt een engel in de droom. Deze geeft hem de raad om met vrouw en kind naar Egypte te vluchten. Ze vertrekken meteen ’s nachts. Het dreigende geweld geeft ze direct al de vluchtelingenstatus. In elk geval waren zij als gezin nog bij elkaar!

Van de tijd van hun verblijf in Egypte weten wij niets. Wel beschrijft Matthéüs de terugkeer van Jozef en Maria met het kind naar Israël. In Galilea was het weer veilig. Het is niet verwonderlijk dat ze weer terugkeerden naar hun vertrouwde omgeving: Nazareth! De profeten hadden het al voorzegd: Jezus zou een Nazoreeër heten.

Muziek Adiemus het openingsnummer van Songs of Sanctuary van Karl Jenkins.

Ondertussen kun je je afvragen wat de woorden hier afgedrukt in de liturgie bij jou oproepen  en als je dat wil kun je dat met je buren delen . . . . . . .

Of wellicht kun je bedenken door wie jij laatst bent verrast . . . . . . . . .

 

 

verwondering                       onbevangenheid

 

beweging                   verbazing

 

                                               verrassing

wonder                                              verbluffing

 

 

 

 

Collecte ten behoeve van VluchtelingenWerk Nederland

We hadden het in deze viering over mensen die ontheemd zijn en door onbekenden worden opgevangen. Dat gebeurde toen. Maar dat gebeurt nu nog steeds. We willen daarom collecteren voor VluchtelingenWerk Nederland, aan iedereen waarschijnlijk wel bekend.

Wanneer mensen hier in ons land opgevangen worden, helpt VluchtelingenWerk bij de opvang, asielprocedure, integratie en gezinshereniging. Maar regelt ook bijv. stageplaatsen voor werk, begeleiding bij taal en inburgering, en kindervakantieweken.

De titel van hun nieuwsbrief is: Voetsporen. De ondertitel is: Voetsporen laat je achter. Zoals vluchtelingen land, bezittingen, familie en vrienden achterlaten. En ze wijzen de weg naar een nieuwe toekomst.

Van harte aanbevolen om hier aan bij te dragen.

Zingen Naardense engelenzang

Zegen              Dorothé Sölle

Ik zal niet geloven in muren, grenzen, rassen.
Ik wil geloven in vrije landen,
open huizen, gastvrije mensen,
in alle kleuren van de regenboog.

Ik zal niet geloven in een ongelukkig einde,
alles vervuild en opgemaakt.
Ik wil geloven in een nieuw begin,
alles hersteld, geliefd,
en gelijk verdeeld.

Na de viering Adiemus

Muziek tijdens de viering: Adiemus, Songs of Sanctuary.

Geraadpleegde boeken: Beatrice de Graaf. Heilige strijd.