Thema: Angst en vertrouwen

Welkom & mededelingen

Beste mensen, van harte welkom in deze viering, welkom in de Oecumenische Basisgemeente Apeldoorn. Speciaal welkom aan wie hier voor het eerst is en aan de familie van mensen uit ons midden, die wij hier vandaag herdenken. Fijn, dat jullie er zijn.

Om te beginnen steken wij twee kaarsen voor twee mensen, die tot ons verdriet niet langer in ons midden zijn. Op 23 oktober overleed Aty van den Brink, op 6 november Wim Meekers. Hun plaatsen in ons midden blijven van nu af aan leeg, hun plaats in ons hart niet. Wij steken de paaskaars aan en twee kaarsen voor Aty van den Brink en Wim Meekers.

Dit is de derde viering van de Basisgemeente hier in de Regentessekerk en de eerste hier in deze zaal. Het thema is Angst en vertrouwen. Wij proberen uit wat ons het beste bevalt. Het is voor ons nog even zoeken naar de juiste opstelling en sfeer.

Er is nu tijd voor mededelingen. (…).

Zingen Dit huis vol mensen

Inleiding op de viering

Deze viering bestaat uit drie delen. In het derde deel noemen wij de namen van de gestorven mensen uit onze basisgemeente, in de bijna vijftig jaar dat wij bestaan. Dat doen wij elk jaar in november. Zolang wij hun namen hier in ons midden noemen, elk jaar opnieuw, zijn zij niet vergeten. Je kunt na het noemen van de namen een licht branden voor wie jij wilt.
In het tweede deel denken we na en zingen we over angst en vertrouwen als het einde van je leven nadert.

Om te beginnen zingen we en denken we na over angst en vertrouwen in het dagelijkse leven. Waar ben je bang voor en hoe overkom je die angst?
(Lenny en Kees vragen elkaar waar ze bang voor zijn)
Om zelf op de golflengte van het thema te komen, vragen we je om met degene die naast je zit uit te wisselen of en zo ja waarvoor jij weleens bang bent.

Zingen Een schoot van ontferming

Angst en vertrouwen in het dagelijkse leven

Angst: vechten, vluchten of vertrouwen

‘Wees niet bang’, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Angst is een emotie die bij mensen hoort en ook nuttig is. Angst is het rode lampje dat gaat knipperen bij gevaar. Je loopt nietsvermoedend door het oerwoud, sta je ineens oog in oog met een tijger. Angst overmant je en in een deel van een seconde overweeg je de opties. Vluchten of vechten. De tijger is sneller dan jij, behalve als jij voor het open portier van een stationair draaiende fourwheeldrive staat, waar je in kunt springen en weg kunt scheuren. De tijger is sterker dan jij, behalve als jij beschikt over een geweer met verdovende kogels. Je vecht, je vlucht of je hoopt dat net daarvoor de tijd is aangebroken dat leeuw en lam samen liggen, dat deze tijger ook weet heeft van dat visioen of dat hij of zij geen honger heeft.

Met andere woorden: er is een keuze, wanneer het rode lampje van de angst gaat knipperen. Je kunt de angst onderzoeken om te ontdekken wat de beste optie is. Is de angst wel reëel? Is wat je vrees onvermijdelijk of kun je het gevaar afwenden? En hoe dan? En als je angst onvermijdelijk is, wat helpt je dan om er een begaanbare weg in te vinden? Wie of wat kun je mobiliseren aan hulptroepen?

Hiermee komen we op het enige werkende antwoord tegen angst: hoop en vertrouwen. Hoop, las ik laatst, is op ons emotionele spectrum de enige echte tegenhanger van angst. Angst is de eerste emotie die mensen ontwikkelen als overlevingsmechanisme. Naarmate we opgroeien leren we onze angsten te overwinnen met hoop. Zo kunnen we goed functioneren. Als mensen alleen zouden worden gestuurd door angst, zouden wij bijvoorbeeld nooit leren lopen. De hoop dat je stap voor stap kan zetten, laat je lopen. Hoop laat je lopen. Hopen en vertrouwen op de goede afloop. Uiteindelijk komt alles aan het einde goed. En als het niet goed is, is dat het einde nog niet.
Eén ding is zeker: angst hoort erbij. Je kunt niet leven zonder angst. Dat weet Brigitte Kaandorp ook, al probeert ze het nog hard in haar lied ‘Leven zonder angst’.

Brigitte Kaandorp zingt Leven onder angst

Gisterennacht, ik kon maar niet slapen
Ik lag te woelen in m’n ledikant
Ik telde 100.000 witte schapen
En die bleven maar staan, en die keken me aan
En ik riep ga nou eens aan de kant

Ik wil leven zonder angst, ik wil branden zonder blaren
Ik wil geld zonder te sparen, ik wil feest zonder gedoe
Ik wil zuipen zonder kater, een horloge zonder later
Ik wil dansen zonder moe

Ik wil regen zonder jas, ik wil varen zonder anker
Ik wil roken zonder kanker, ik wil een salto zonder net
Ik wil alles weten zonder boeken, alles vinden zonder zoeken
Ik wil slapen zonder bed

Jij zei vannacht, joh, je bent niet goed lekker
Je woont niet zomaar gratis op Soestdijk
In het zweet uws aanschijns zult gij uw brood verdienen
En toen keek ik je aan, en toen wou ik je slaan
Want je had zo vervelend gelijk
Maar ik wil liefde zonder eind, ik wil vrijen zonder zorgen
Van de avond tot de morgen, ik wil mannen zonder tal
Ik wil doorgaan zonder stoppen, ik wil binnen zonder kloppen
En een lijf zonder verval

Ik wil vreten zonder dik, ik wil aangenaam verpozen
Zonder schillen, zonder dozen, ik wil varkens zonder pest
‘k Wil een kind zonder te baren, en zonder praktische bezwaren
Ik wil zwemmen zonder vest

Ik wil reizen zonder doel, ik wil zeilen zonder haven
‘k Wil een graf zonder te graven, ik wil vissen zonder vangst
Ik wil oud zonder bederven, ik wil dood zonder sterven
Ik wil leven, ik wil leven, ik wil leven zonder angst

Angst en vertrouwen in je leven

Angst is een verschijnsel, dat al vele eeuwen op en neer laait in deze wereld. Er waren al vaker tijden van onrust, grote rampen, epidemieën en oorlogen. Angst is verbonden met de ontwikkelingen van de mensheid en de wereld. Hoe negatief misschien ook, maar hierdoor kunnen wij mensen groeien en ons ontwikkelen.

De voornaamste vraagt is namelijk: hoe kijken we tegen angst aan en hoe gaan we daarmee om? Schieten we in de stress van de angst? Steken achterdocht, polarisatie, haat en depressie, het negatieve de kop op of kunnen we er ook een positieve draai aan geven? Zoeken we kansen van wat nog wel kan en proberen we er nog wat van te maken?

Misschien is het juist de angst waarvan we veel kunnen leren: het ontwikkelen van mededogen, inzet, tijd, interesse in de ander, liefde en barmhartigheid. Door het negatieve gedrag van de andere persoon of partij, zien we waarschijnlijk niet meer de mens en zijn ervaringen en gevoelens, die waarschijnlijk de oorzaak zijn van zijn of haar gedrag.

De chaos en de angst kunnen een diepere betekenis hebben: wij maken een stap in menswording, verbroedering, verzustering, vermenselijking. Angst is er en toenemende eenzaamheid. Angst heeft door de digitalisering ons leven veranderd. En alles moet snel, we hebben geen tijd om de ander te ontmoeten. Wij kunnen er van leren hoe het niet zou moeten, het is een grote leerschool. Zo ontwikkelt zich de mensheid en de wereld. Ook nu de eeuwenoude groepsbindingen van kerk, huwelijk en gezin uiteenvallen.

Angst kan je eenzaam maken, boos, teleurgesteld en verbitterd. Je gaat je verharden en opsluiten in je egokrachten. Hoe meer de mens verhardt, hoe sterker raakt hij af van optimisme, hoop, positieve gedachten en daden, liefde en vertrouwen. De toenemende botheid, groeiende agressie in het verkeer en daarbuiten, de respectloosheid,het ongeduld nemen hand over hand toe. Zorgen voor elkaar, van solidariteit, naastenliefde vervallen helaas. Naties, culturen religies zullen steeds meer aan kracht en betekenis verliezen, want wij mensen moeten wereldburger worden.

Wij moeten leren ons één te voelen met heel de mensheid. Alle culturen en religies worden samengebracht als in een smeltkroes. Je kunt islamitische buren hebben, een Afghaanse schoonzoon, en er kan een asielzoekerscentrum in je wijk komen. Wij moeten en kunnen inzicht, individuele wijsheid, respect en liefde ontwikkelen voor alle mensen, rassen en culturen. Wij moeten en kunnen overgave en vertrouwen ontwikkelen, groeien naar innerlijke vrede en liefde voor mensen die anders zijn dan wijzelf. De weg van de liefde zoeken, samenwerking in plaats van ieder voor zich, het midden in plaats van de extremen.

In plaats van anderen te veroordelen en af te wijzen, moeten en kunnen we doorvragen, de krachten van het hart ontwikkelen. Waarom en waartoe heeft de ander een andere mening? Het helpt om ons kwetsbaar op te stellen en te vertellen wat er in ons leeft. Zetten we onze toegenomen intelligentie in voor verdere groei van het materialisme: en het materialistische denken, in dienst van het egodenken? Of zijn we in staat om liefde en hartekracht in te zetten voor de ander? Daarvan hangt alles af, nu en in de toekomst.

Wat kan je helpen om daar op te vertrouwen ? Ieder kiest daarin een eigen weg. En ik kan zeggen wat mij helpt daar op te vertrouwen. Dat is dat Jezus, die liefde was, liefde deelde en verspreidde, gezegd heeft: “Ik ben met u, bij u tot het einde der aarde.”

Zingen Soms breekt uw licht

Angst en vertrouwen als het einde nadert

De poort naar het andere leven

Graag wil ik aan jullie vertellen waarom ik deze viering met Kees wilde voorbereiden. De titel Angst en Vertrouwen sprak me aan. Ik heb namelijk geen angst voor de dood, want voor mij is (vooral) het vertrouwen groot. Vertrouwen, ja. Voor mij is de dood de poort van het ene leven naar het andere. Voor velen is dit misschien totaal anders en dus moeilijk te begrijpen, of in te voelen. Ik zal het proberen uit te leggen.

Als kind wilde ik al mee naar begrafenissen. Dat mocht niet van mijn ouders en ik vond dat vreemd en raar. Zo waren geboorte en dood voor mij altijd al wonderen wat waarschijnlijk versterkt werd door mijn ervaringen in mijn beroep als verpleegkundige. Een baby wordt geboren op deze aarde-wereld. En een mens sterft en gaat naar de geestelijke wereld.

En daarom wilde ik aan jullie vertellen hoe ik tegen de dood, het sterven aankijk. Het kan je helpen om niet meer zo bang te zijn, om met vertrouwen de toekomst tegemoet te zien, want sterven zullen we allemaal. Sterven is in het leven het laatste deel van de cirkel, dat verbonden wordt met het eerste deel, dat van de geboorte. Sterven is opnieuw geboren worden. De cirkel vormt zo een gesloten eenheid in het aardeleven, maar reikt feitelijk over de grens van het leven heen, naar het leven tussen dood en nieuwe geboorte.

Lied Zeven maal zeven maal

Vertrouwen op het licht

Nadat op 21 juni 1971 in een verlaten Haags winkelcentrum mijn vader voor mijn ogen struikelde, viel en overleed, werd ik bang voor de dood. Dat manifesteerde zich vooral ’s avonds, als die angst verhinderde dat ik in slaap viel. De gedachte dat ik die nacht voor altijd weg zou kunnen vallen uit de tijd, in een onnoembaar niets, maakte me bang. Ik was mij ervan bewust geworden, dat elk leven, mijn leven, elk moment zou kunnen eindigen. Dat stond me gelukkig niet in de weg om een leven op te bouwen, liefde en vriendschap te vieren en te genieten van het leven.
Met angst voor de dood hangen veel andere angsten samen. Hoogtevrees op een kerktoren die al eeuwen overeind staat. Vliegangst, vooral bij turbulentie. Angst dat iemand waarvan je houdt, wegvalt.

De angst voor de dood bleef en werd heftiger toen ik in 2010 zorg droeg voor zeven uitvaarten, waarvan vijf in onze basisgemeente: Nel Hodde, Jaap Visser, Mirjam Rookmaaker, Jan Schreurs en Ida Schreurs. De dood ging op mijn nek zitten. Ik vroeg Nico Sjoer, destijds dominee van de Goede Herderkerk, om raad. Hij hoorde scherpzinnig de vraag achter de vraag: hoe was het om als 13-jarig jongetje mijn vader te verliezen en ongezien te blijven in mijn verlies en mijn rouw? Dit besef opende de sluizen van het verdriet dat al 40 jaar op de bodem van mijn ziel lag te smeulen en nu opvlamde tot een stevige binnenbrand. Een brand die ik met veel tranen, vriendschap, rituelen, gesprekken en muziek wist te blussen.

Het opende de weg naar een meer ontspannen manier van omgaan met het levenseinde. Langzaam aan maakt angst plaats voor hoop. Dat hangt ook samen met het ouder worden en te zien hoe mensen uit mijn kring toeleven naar het einde, en dat zelfs kunnen zien als een onbevreesde stap, een nieuw begin of als een reis naar het licht. Zoals het levenseinde van mijn lieve vrienden Miep en Ab van Elk. Zoals de afgelopen weken Aty liet zien.

Ik ben daarin onwetend. Net als de Joodse traditie heb ik geen omlijnde ideeën over de dood en daarna. Alle nadruk ligt op het leven, hier en nu. Alleen poëzie en muziek brengen mij op een mogelijk begaanbare weg. Waar ik heb leren leven met de verhalen van schepping, uittocht en opstanding, treft mij telkens weer de derde strofe van ‘De steppe zal bloeien’.

De dode zal leven / de dode zal horen: nu leven / teneinde gegaan en onder stenen bedolven / dode, dode, sta op, het licht van de morgen / een hand zal ons wenken / een stem zal ons roepen: ik open hemel, en aarde, en afgrond / en wij zullen opstaan / en wij zullen horen / en wij zullen opstaan / en lachen en juichen / en leven!

Lied Derde couplet De steppe zal bloeien

Collecte: Bedside Singers

De collecte is vandaag voor de organisatie Bedside Singers. Bedside Singers zingen voor mensen in de laatste levensfase: voor de ziel op reis. Zij zitten rond het bed en zingen zacht, rustig en met compassie. Zij nodigen de toegezongene uit om te ontspannen en toe te laten wat er komt. Emoties zijn welkom en het is niet erg als de toegezongene in slaap valt. Applaus is niet nodig, de Bedside Singers zien het zingen niet als voorstelling maar als bedding om in te ontspannen. Naasten en zorgverleners zijn van harte welkom om mee te luisteren. Door het zingen ontstaat er ruimte om stil te staan, emoties te voelen en afscheid te nemen. Er zijn geen kosten aan verbonden, de organisatie leeft van giften, zoals die van ons, hier en nu.

https://bedsidesingers.nl.

Het noemen van de namen

Volgend jaar bestaat onze Basisgemeente vijftig jaar. Al decennialang noemen wij in onze novemberviering de namen van de mensen die niet meer in ons midden zijn, die wij verloren aan de dood. In november, omdat dit in de buurt is van Allerzielen, waarop de rooms-katholieke traditie haar overledenen herdenkt, en laatste zondag voor Advent, de vier weken voor Kerst, waarin de protestantse traditie haar overledenen herdenkt.

Na elke zeven namen zingen wij ‘Noem de namen’. Daarna kun je een lichtje aansteken voor wie jij wilt. Zo ontstaat in ons midden een zee van licht. Wij eindigen met een stilte om het licht van deze herinneringen tot ons te laten doordringen.

Lenny noemt de namen & Kees ontsteekt een lichtje.

Zingen (melodie: Als je brood deelt)

Noem de namen, adem, zing
Breng hen in her-innering

Noem de namen, brandt een vuur
Liefde voor de lange duur

Zingen: Die mij droeg op adelaarsvleugels

De zegen mee

Dat je de weg mag gaan die je goed doet
Dat je opstaat, wanneer je valt
Dat je mens mag worden in Gods ogen
En die van anderen
Weet dat de aarde je draagt
Dat je gaat in het licht
En de wind je omgeeft
Dat je de vruchten van je leven proeft
En gaat in vrede

Colofon

Bron:
Hans Stolp, Een blik op de toekomst. De rol van aartsengelen. Utrecht: Ankh-Hermes, 2022.

Muziek:
Leven zonder Angst, Brigitte Kaandorp.

Collecte:
Bankrekening NL TRIO 0379 2542 15 t.n.v Stichting OBA onder vermelding van collecte voor Bedside Singers