Ruimte voor stilte

Welkom allemaal

Dit is de vierde viering over ruimte voor… en vanmorgen is er ruimte voor stilte. Joop dacht een vrije zondag te hebben want, zei hij, jullie hebben mij niet nodig want ik ben van het geluid. Maar Joop, we kunnen niet buiten jou. De viering is voorbereid door Herman Meijer, Ton en Herma van Kampen.

Het is vandaag ook de eerste zondag van de Advent, we steken, naast de kaars ook de eerste adventskaars aan.  En we zingen : een nieuw lied over stilte.

Zingen: Stilte nu

Huub Oosterhuis / Antoine Oomen

Mededelingen

Korte inleiding op de viering

Bij de voorbereiding van de viering hebben we lang stilgestaan bij het begrip “stilte” want er zijn nogal wat betekenissen. Je kunt stil zijn van verdriet maar ook stil zijn van vreugde. Luisteren is ook stil zijn, het kan oorverdovend stil zijn. Als het almaar stil is rondom je kun je eenzaam zijn. Kortom we staan stil bij veel begrippen en er is ruimte voor stilte.

We hebben passende liederen uitgezocht en we luisteren naar een lied van Stef Bos.

Het is de eerste Advent en uit de bijbel lezen we het verhaal van  Elisabeth en Zacharias. Elisabeth wordt zwanger op hoge leeftijd en Zacharias wordt sprakeloos.

Zingen: Woord dat ruimte schept

Lezen Lucas 1:5-25

Sprakeloos

Vandaag is het de eerste adventzondag, de voorbereidingstijd voor  kerst. Het meest voor de hand liggend advent verhaal vinden we in Lucas 1  Wat  zojuist gelezen is. De aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper.  Maar heeft dat verhaal wel aanknopingspunten met ons thema: ‘ ruimte voor stilte’ ? We vonden een overdenking van predikant Bert Altena. In deze overdenking maakt hij een paar opmerkingen die mij aan het denken hebben gezet. Daarnaast hoorde ik kortgeleden iemand zeggen: ‘ als je iets over een Bijbeltekst wilt zeggen,  moet je met jezelf en de tekst in gesprek gaan’. Dat was een  eye opener , met jezelf en de tekst in gesprek gaan. Dat is een uitdaging, ik waag een poging.

Het gaat in dit bijbel verhaal over Zacharias en Elisabeth.  Zacharias is na een ontmoeting met de engel Gabriel negen maanden sprakeloos en Elisabeth zondert zich vijf maanden af als ze merkt dat ze zwanger is.  Als er ergens ruimte voor stilte is geweest, dan toch zeker in huize Zacharias.  Hoe is dat bij ons?  Zijn we wel eens sprakeloos, of zonderen we ons wel eens af, hebben we nog wel eens tijd voor stilte? Ik hoor jullie al denken, het komt er zo weinig van.

Terug naar Zacharias en Elisabeth, wat weten we van deze beide mensen? Ze waren rechtvaardig voor de Eeuwige en leefden naar alle geboden en eisen onberispelijk. Het valt me op, dat het woord: ‘ gelovig’  hier niet genoemd wordt . In ons taalgebruik zouden we zeggen:’ het zijn gelovige en vrome mensen ‘ , maar hier lezen we, ze zijn rechtvaardig en ze houden zich aan de wet. Dat heeft toch een wat andere inhoud. Verder lezen we, dat ze kinderloos zijn. Elisabeth is onvruchtbaar  en bovendien ze zijn al op leeftijd. Dat kinderloosheid ook aan de man kan liggen, dat paste niet in de tijd dat Lukas zijn Evangelie schreef. We lezen dat ze beiden van ‘goede komaf ‘ zijn, ze komen uit een priesterlijk geslacht.

Van priester Zacharias lezen we dat het lot hem heeft aangewezen het reukoffer te brengen. Dat is niet zomaar iets, nee, om het reukoffer te mogen brengen in het heilige deel van de tempel  is het hoogst haalbare voor een priester. Je mag wel stellen dat Zacharias de dag van zijn leven heeft. Op deze  bijzondere gebeurtenis ziet hij in een visioen de engel Gabriel en die heeft een goede boodschap voor hem. Wees niet bevreesd Zacharias, je gebed is verhoord. Je zult een zoon krijgen en niet zomaar een zoon, nee, een zeer bijzondere. Daarna volgen een aantal instructies en beloften:

Zijn naam moet Johannes zijn. Dat betekent: “ De Eeuwige is genadig “.  Geen wijn of sterke drank mag hij drinken. Hij zal velen op het rechte pad brengen.  Hij zal in de kracht van Elia staan, dat is nogal wat in het Joodse gedachte goed. Elia, de grote profeet.  Blijdschap en vreugde zal hij brengen.

Het wordt Zacharias te veel, hij kan het niet geloven en vraagt: “ Waaraan zal ik dit weten? “.  Hij wil bewijs. Ik heb alle begrip voor de reactie van Zacharias, dit is toch niet te geloven. Zacharias is weliswaar rechtvaardig en neemt de wet in acht , maar om deze boodschap zo maar aan te nemen, nee, dat is teveel gevraagd.

Omdat hij de belofte niet gelooft, zal hij niet kunnen spreken tot de dag dat deze dingen geschieden. Ik heb vroeger geleerd dat de sprakeloosheid van Zacharias zijn straf was omdat hij de engel Gabriel niet geloofde. In de tekst wordt niet over straf gesproken, het woord staat nergens. Later heb ik geleerd dat een tekst meerder betekenissen kan hebben. Als je er goed over nadenkt is het mogelijk niet alleen straf, maar is het ook een zekere bescherming voor hem. Stel, dat hij bij thuiskomst, heel enthousiast aan al zijn dorpelingen zou vertellen: “ Elisabeth en ik krijgen een zoon en nog wel heel bijzondere “. Grote kans dat de mensen zouden denken, er is een steekje bij hem los, die oude man is niet lekker. Reken maar dat er geroddeld zou worden. Sprakeloosheid ,geen drukte bij thuiskomst, ingetogenheid, rust en stilte is hier meer op zijn plaats, het heeft ook een positieve kant.

Zacharias kan niet meer spreken en dat is zeker als priester meer dan vervelend. Als hij uit de tempel komt wacht daar een menigte mensen op hem om de zegen  te ontvangen en Zacharias is niet in staat deze uit te spreken. Dat moet een moeilijk moment voor hem zijn geweest.

Lukas eindigt het verhaal nogal abrupt, zo kort door de bocht. Hij besteedt slechts twee regels aan Elizabeth. Zelf zegt Elizabeth daarover:  “ De Eeuwige heeft zich mijn lot aangetrokken. Hij heeft dit voor mij gedaan opdat de mensen mij niet langer verachten “.  Jaren heeft ze uitgekeken naar een kind, ze heeft gebeden en is steeds weer teleur gesteld. Elisabeth heeft er onder geleden dat is duidelijk, smaad was jaren haar deel. Als vrouw werd je nagewezen, want het lag aan jou.

De ongewenste kinderloosheid van Elisabeth is niet alleen verdrietig, nee, ze werd er ook nog door veracht. Zo was het in de cultuur van die tijd, we weten het ook uit andere bronnen.  In onze tijd en cultuur word je er niet meer door veracht en blijft het bij verdriet bij ongewenste kinderloosheid. En dankzij de medische vooruitgang is in veel gevallen dit verdriet te verhelpen. Hoewel, soms heb ik mijn bedenkingen bij allerlei constructies die bedacht zijn. Moet je alles willen wat kan? Zwangerschap plannen we tegenwoordig. In een praatshow hoorde ik laatst zeggen: “ Nee, we nemen nog geen kinderen, we wachten tot  na mijn dertigste “.  Het klinkt alsof het allemaal maakbaar is, waar is nog de verwondering. Elisabeth en Zacharias zullen het heel anders beleefd hebben. Vijf maanden blijft het stil in hun huis. Sprekende stilte noemt Bert Altena dat.  Stilte kan meerdere betekenissen hebben.

De stilte van Zacharias en Elisabeth is het einde van alle menselijke woorden, van alle menselijke praat. Het is de stilte die alle stemmen in ons tot rust brengt, die ruimte schept. Stilte die uitzuivert, die je dichter bij je innerlijk kan brengen maar ook een verwachtingsvolle stilte op weg naar kerst.

Zingen: O schepping, o schoonheid

Marijke de Bruijne / Wick Gispen

Stilte beleven

Betekenissen van stilte

Citaat: “Te midden van het rumoer van de wereld zijn er velen die snakken naar een handvol stilte. Een stilte waarin we kunnen wortelen en groeien. Wil je tot jezelf komen en juist stilstand vermijden, dan is die stilte onmisbaar”. Die uitspraak van Mark Rothko in Epistel, als handreiking van onze werkgroep voor deze viering ‘Ruimte voor stilte’, bleef maar in mijn hoofd rondzingen toen ik bezig was aan mijn bijdrage voor deze december-viering.

Van de Deense filosoof en theoloog Soren Kierkegaard is de uitspraak: als ik dokter zou zijn, zou ik de mensen het volgende aanraden: schep stilzwijgen! En de Indiase dichter en romanschrijver Rabindranath Tagore nodigt ons uit: Baad je ziel in zwijgen. Stilte is het medicijn voor onze ziel, die door het lawaai van de wereld verstopt is geraakt. Die niet meer kan ademhalen omdat er van alle kanten lawaaierige gedachten en beelden tot haar zijn doorgedrongen.

 

Rothko, Kierkegaard en Tagore zie ik als de vertalers van hoe ik tegen dat begrip ‘ruimte voor stilte’ aankijk. En ik kan die behoefte aan stilte voor mezelf invullen als ik geniet van een wandeling in de natuur, als ik zit te luisteren naar een mooi stuk muziek, of als ik kijk naar een prachtig schilderij. Dat geeft mij innerlijke rust, dat raakt voor mij aan mystiek. Dan komt voor mij het goddelijke dichterbij – mijn vertaling van wat God voor mij betekent. Daar word ik stil van, en dat geeft mij rust en ruimte.

Maar dan? Wat doe ik dan als ik mijn wandelgids weer opberg, de CD-speler of Spotify uitzet, het doek over het/Ton’s schilderij hang? Rothko – die ik zojuist aanhaalde – zei twee dingen: wil je tot jezelf komen én juist stilstand vermijden, dan is stilte onmisbaar. Stilte en stilstand vermijden, het heeft voor mij twee kanten van één medaille. In mijn woorden: bezinning én actie.

Actie. Als basisgemeente – of moet ik zeggen basisbeweging – hebben we daar in het verleden vorm aan gegeven door ons bij voorbeeld aan te sluiten bij de stiltekring op het Raadhuisplein tegen de kruisraketten. Kennen we zo’n actieve houding vandaag de dag nog, of weer? Gezien alles wat er om ons heen aan de gang is, veraf en dichtbij? Voorbeelden te over.

Dúrven we nog actief te zijn vanuit de bezinning die daaraan vooraf dient te gaan? Keuzes te maken, radicaal te zijn bij alle problemen wat betreft klimaat en duurzaamheid. Vliegen voor een habbekrats, vlees op een koopje?

Of zal de wal het schip keren? Want zie maar naar wat er ook aan goeds gebeurt op het gebied van milieu, in de politiek en met allerlei burgerinitiatieven. Maar zonder nou dat heilige boontje uit te hangen merk ik bij mezelf dat ik steeds meer een stuurman op dat schip wil zijn. Op mijn manier, met mijn beperkingen, wat ik zelf kan, wil en dóe. Gewoon doen, zonder te letten op het resultaat.

Daarbij word ik geïnspireerd door gesprekken, liederen, basisvergaderingen, vieringen en voel ik me gesteund door mensen zoals jullie, die me de weg wijzen, in visie en actie en die mede daadkracht tonen.

Ergens las ik: “Niemand heeft ooit in één sprong de hemel bereikt. Het is als een moeilijke tocht naar een tempel in de bergen. Het aantal treden loopt in de duizenden, de weg is soms steil. Het duurt lang voor je er bent. We moeten genoegen nemen met de uitzichten onderweg, en hopen dat het uitzicht op de top het mooist van allemaal zal zijn”.

Met dat uitzicht, dat vergezicht, die hoop wil ik verder op pad. Met in gedachten die druppel die de steen uitholt. Dat wordt steeds meer mijn lijfspreuk.

De Stilte   –   Stef Bos

Niets is sterker
Dan de stilte
Niets heeft zoveel kracht
Als het zwijgen van de nacht
Niets is sterker
Dan de stilte
Niets is sterker dan het woord
Dat niemand hoort

 

Er is vandaag weer zoveel gezegd
Zoveel mensen op de wereld
Hebben zoveel uitgelegd
Gekanker op een ander
Door die beterweters
Maar die beterweters zouden beter moeten weten
En vergeten wat ze weten, want…

 

Niets is sterker . . . .

Neem een voorschot op de dood
Voel de stilte om je heen
Wie de zwijgzaamheid verdragen kan
Voelt zich nooit alleen
Kom hier bij me, hou me vast
En vraag niet wat ik voel
Woorden zeggen veel te vaak
Wat ik niet bedoel

 

Niets is sterker . . . . .

Moment van stilte

Er is al veel gezegd over stilte, maar vast nog niet alles. Zo schreef Bieke Vandekerckhove een boekje met als titel: “ De smaak van stilte “. En volgens de Trappisten kun je stilte zelfs proeven zie achterop de liturgie.

Het is te veel om op te noemen. Maar net zoals vrede meer is dan afwezigheid van oorlog, zo is stilte meer dan afwezigheid van geluid. Zoals vrede geen doel is  maar een weg, zo is stilte niet je afsluiten voor geluiden van anderen, maar je openstellen voor de Ander, voor de verbondenheid van alles en iedereen.

We leven in een luidruchtige wereld, waarbij “geluidsvervuiling” net zo goed een thema is als andere vormen van vervuiling. De vraag is tegelijkertijd of we niet bang zijn voor de stilte.

Als een gesprek stilvalt ontstaat er dikwijls  een ongemakkelijke situatie. Mensen schuiven wat op hun stoel, totdat iemand de stilte verbreekt met de opmerking: ‘ de dominee komt voorbij ‘. We willen nu de dominee voorbij laten komen. In deze viering mag een ogenblik van stilte niet ontbreken.

Wij hebben hier drie prachtige schilderijen van Ton van Kooten hangen. We willen jullie vragen om rustig op je stoel te gaan zitten en in stilte enkele minuten  van deze schilderijen te genieten. Dit wordt afgesloten met meditatieve muziek.

……………………………………………………………………………………………………………….

Collecte

De collecte in deze viering is bestemd voor AVAAZ.

AVAAZ – wat ‘stem’ betekent – is een onafhankelijke campagnebeweging die in 2007 is opgericht. De organisatie met ruim 55 miljoen leden over de hele wereld strijdt al die jaren  voor mensenrechten en zet zich in voor een veilig en duurzaam klimaat – de stakingen in aanloop naar de recente VN-klimaattop zijn daar een voorbeeld van.

Nog een paar voorbeelden.

AVAAZ heeft een brief gestuurd naar wereldleiders waarin zij oproept de illegale ontbossing van het Amazonegebied een halt toe te roepen. En om te voorkomen dat olieproducerende bedrijven hun land opkopen, heeft AVAAZ inheemse volkeren met donaties geholpen met hun rechtszaken om die koopactie te stoppen.

“We zijn op die manier een nieuw verhaal voor de mensheid aan het schrijven. We weten niet hoe dit verhaal zal eindigen, maar hoe moeizaam ook bouwen we mee aan de wereld waar we van dromen – aan de wereld die onze kinderen verdienen”. Aldus AVAAZ.

De organisatie is volledig afhankelijk van donaties en ontvangt geen geld van overheden of bedrijven. Een klein online-team zorgt ervoor dat zelfs de kleinste donatie goed wordt besteed. Daarnaast kun je zelf ook maandelijks doneren zodat AVAAZ haar werk het hele jaar door kan doorzetten. En als het team een concrete actie op touw zet, kun je die ook ondersteunen met het zetten van je digitale handtekening.

Over de AVAAZ-beweging en de manier van financiële ondersteuning of meedoen aan een handteken-actie lees je alles op hun home-page: https://www.avaaz.org/page.nl.

Zingen: Wat in stilte bloeit

Psalm 104:30                                       Oosterhuis / Oomen

Zegen

Ga in de kracht die je gegeven is

In stilte

In eenvoud

In vrolijkheid

In vriendelijkheid

Op zoek naar liefde

En de Geest zal met je zijn.