Thema: Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk

 

Welkom en mededelingen

Welkom bij deze viering op de eerste adventszondag. Advent betekent komst, de komst van iets nieuws. Het thema van deze viering – visioenen – sluit daar goed bij aan. We leven in een tijd waarin we dringend behoefte hebben aan uitzicht op iets nieuw: een vreedzame, rechtvaardige en groene wereld. De vraag is of visoenen daarbij een rol kunnen spelen. Is het inderdaad zo dat het volk verwilderd is omdat het visioen ontbreekt? In de bijbel komen visioenen veelvuldig voor. Vrijwel altijd wordt daarbij ook gewezen op het vasthouden van de rechte leer. Kunnen we daar nu ook nog iets mee? Of is de tijd van visioenen en de rechte leer voorbij?

Ons voorbereidingsgroepje heeft zich over deze vragen gebogen en in deze viering zullen we jullie onze bevindingen presenteren. Niet alleen in woorden maar ook in liederen en beelden. Wat dit laatste betreft verwijs ik naar het schilderij dat Heleen heeft gemaakt voor deze viering over een visioen. En naar de illustratie voorop de liturgie. Het is een schilderij dat we deze zomer zagen in het museum van Vannes in Bretagne over Mozes die de Rode Zee slaat om een doorgang te maken naar het beloofde land.

Aansteken van de paaskaars

Zingen: Lied van dromen en vergezichten

Inleiding op het thema

`Waar het visioen ontbreekt verwildert het volk; als het de rechte leer onderhoudt is het gelukkig’. Aldus Spreuken 29:18. De vraag is wat we daar vandaag de dag nog mee kunnen. Het is een vraag die me al een tijdje bezighoudt. Bij het bedenken van onderwerpen voor de vieringen van dit jaar heb ik dit onderwerp zelf ingebracht en ik was ook blij dat het op de vieringenlijst terecht kwam. Ik heb er dan ook gelijk voor ingetekend. Maar zoals zo vaak, als je er dan echt mee aan de slag gaat, vraag je je toch af wat je er precies mee aan moet. Laat ik daarom een aantal gedachten en elementen noemen die bij mij een rol speelden:

Voorop natuurlijk de huidige politieke situatie in ons land. Het kabinet Schoof presenteerde zijn regeringsverklaring onder de noemer van `bevlogen pragmatisme’, waarbij bevlogen niet slaat op een visie maar op het aanpakken van problemen. Op vragen van journalisten aan Schoof naar zijn mensvisie antwoordde hij dat die in dit verband niet relevant was. Kennelijk beschouwt hij zichzelf alleen als uitvoerder. Onze vorige premier, die het land 14 jaar regeerde, was van mening `dat visie zoiets is als een olifant die het zicht belemmert’ en dat `als je visie zoekt je maar naar de oogarts moest gaan’. Alles dus pragmatisme dat de klok slaat, al jarenlang. De markt bepaalt wel wat we moeten doen. Met heimwee denk ik terug aan Joop den Uyl die in zijn regeringsverklaring van 1973 de zin had staan `Waar visie, waar uitzicht ontbreek komt het volk om’ een variant op Spreuken 29:18 van de gereformeerd opgevoede Den Uyl. De eerlijkheid gebiedt echter te zeggen dat Links de laatste jaren ook niet uitblinkt in het schetsen van vergezichten. Blijkbaar leeft ook hier de vrees kiezers daarmee af te stoten en samenwerking met andere partijen lastiger te maken.

Een tweede element dat ik wil noemen is de betekenis van het begrip visioen en de mogelijke rol daarvan. Een visioen is een droombeeld of vergezicht dat richting kan geven aan het denken en handelen van mensen, individueel en collectief. Een visioen kan betrekking hebben op een ideale toekomstige situatie die voor iedereen open staat, zoals een harmonieuze en vreedzame samenleving. Maar het kan ook gericht zijn op de verbetering of versterking van de eigen positie of groep ten koste van anderen. Zo houden extreemrechtse complotdenkers er ook hun visioenen op na over bv. het tegengaan van `omvolking’, over de vorming van een christelijke en raszuivere samenleving en over het terugdringen van de rol van de vrouw. En visioenen kunnen ook misbruikt worden door dictators en absolutistische regimes om hun machtspositie te versterken en eigen doelen door te drukken. Denk maar aan het fascisme van Mussolini, het nationaalsocialisme van Hitler en het communisme van Lenin, Stalin en Mao. De betekenis van het begrip visioen is dus niet per definitie positief. Het ligt er maar aan over welk visioen we het hebben.

Een derde element is wat in de filosofie bekend staat als de crisis in de metafysica oftewel het bovennatuurlijke. Sinds de Verlichting van de 17^e eeuw is in het Westen sprake van een toenemende verdringing van de religie en het irrationele (het niet-weten) door de wetenschap, het rationele en het nutsdenken. De 19^e eeuw is de tijd waarin God door de wetenschap dood wordt verklaard, maar waarin zich vervolgens ook de vraag opdringt waar de mens dan wel betekenis moet zoeken in de `onttoverde wereld’. Is de mens wel in staat zijn eigen denken en handelen richting te geven en zo ja, hoe dan? Met die vraag worstelen we nu nog steeds. Met alle verwilder(s)ing die daarbij hoort.

Kunnen Bijbelse visioenen in dit verband nog iets betekenen? Kunnen zij ons individueel maar vooral ook collectief nog richting geven voor ons denken en handelen? Zoals gezegd, is visioen is een begrip dat in de bijbel veelvuldig voorkomt. Denk maar aan het verhaal van de Uittocht en het beloofde land of de profetieën van Jesaja over het lam en de leeuw, van Johannes over een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Het zijn aantrekkelijke perspectieven. Maar uit de bijbel wordt ook duidelijk dat visioenen geen tovermiddelen zijn die zomaar tot een betere wereld leiden. De Uittocht vergde 40 jaar zwerven door de woestijn en toen het beloofde land eindelijk was bereikt bleek het ook geen pais en vree (en helaas nog steeds niet). Visioenen worden dus niet vanzelf gerealiseerd.

In het lied van Jesaja dat we nu gaan zingen komt dat ook tot uiting: `Tastend langs de wand als blinden, in het donker gaan wij voort’.

Zingen: Het lied van Jesaja ‘Tastend langs de wand als blinden’

Het visioen van Johannes

Hier in Apeldoorn, hier bij ons, oecumenische basis, bewegen wij ons tussen krant en bijbel. Vandaag zoomen we in op het visioen. In onze tijd ontdekken we hoe belangrijk het begrip visie of visioen is. Daarbij vraag je jezelf af waarom je doet wat je doet. Juist als je terugkijkt zie je het belang van dat terugkijken. Je kijkt dan verder dan het oppervlakkige en dat heb je nodig. Er zijn dingen die daarbij helpen. De krant, boeken en zeker ook de bijbel!  Ja, ook de bijbel, dat spirituele boek.

Het laatste boek van de bijbel, het visioen van Johannes, het boek Openbaring, is een wonderlijk geschrift. Je kunt daarin onze actualiteit herkennen.
Het is geschreven in de eerste eeuw na Christus. Als er toen kranten zouden bestaan, zou je daarin kunnen lezen over de verschrikkingen die er toen gebeurden. Net als nu in onze tijd. Ook toen vroegen mensen zich af: Hoe moet dat verder in Gaza, in Noord-Israël, in Libanon, op de West-bank, in de Donbas in Oekraïne, in Somalië, in Syrië, in Afghanistan, in…..

Maar 2000 jaar geleden kon je naast al die ellende ook meemaken dat er in de kerk van toen voorgelezen werd uit de Openbaringen van Johannes. Het bood perspectief tegen al de verschrikkingen van die tijd, en dus ook van onze tijd.

“Vergeet niet”, schrijft Johannes, “jullie zijn bevrijde mensen. Koninklijk zijn jullie, priesterlijk en goddelijk. Ik schrijf jullie over een nieuwe werkelijkheid, een perspectief wat uitgaat boven de wolken. Het heeft een helikopter-blik die uitstijgt boven alle oorlog en strijd, boven de grens van dood en leven.
Daar is de tuin van God met de levensboom. Je mag ervan eten.
Je hebt al een lauwerkrans op je hoofd en niemand kan die wegnemen. God heeft zijn zegel op je ziel gezet, de deur van de hemel staat al open. Zo kun je de grote strijd aan die iedereen moet aangaan.”

Een gevecht aangaan? Ja, die heftige discussies met jezelf, in je eigen innerlijk. Het is de strijd die ieder voert om het visioen in jezelf vast te houden. Op dat slagveld heb je een drone nodig die van een afstand kijkt naar het gevecht van liefde en mededogen tegen de draken van kortzichtig eigenbelang. Gevechten in ieders innerlijk en gevechten in het innerlijk van groepen mensen. Daar, in onszelf en door het gesprek met anderen, ontdek je het echte leven. We krijgen weer zicht op wat de Schepper gemaakt heeft en hoe de schepping bedoeld is.

Kennen we dan het doel van alles wat er is? Ja, er zijn ijzersterke rapporten uit het verleden. Bij beleggingen hoor je zeggen: “Resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst” Bij deze rapporten is dan anders. Het zijn visioenen, die zeker garantie bieden voor de toekomst.
Deze heilige rapporten, zoals onze evangeliën, beschrijven het visioen van Jezus. Steeds weer spreekt hij over het Rijk van God. Ofwel met hedendaagse woorden: het “domein van God”. De kern van zijn boodschap is: Dat domein is er al en het zal steeds meer komen. Steeds meer. Het is in je en buiten je. In je individuele innerlijk en het visioen wat je samen draagt. Het is in je ogen, in je manier van kijken.

Hij geeft niet zomaar een voorbeeld, nee, 4 verschillende evangeliën staan er vol mee. Ik noem er een paar:
– Het is als een boer die goed zaad zaait.
– Het is als een mosterdzaadje, wat uit kan groeien tot een grote boom.
– Het is als zuurdesem, wat alles doordesemt.
– Het is als een schat verborgen in een akker.
– Onbevangen als een kind, kun je dat domein binnengaan.
– Je moet opnieuw geboren worden, uit water en geest, uit vruchtwater en bezieling.
– Ben je op weg, dan de hand aan de ploeg en niet omkijken.
– Het is er als je niet innerlijk verdeeld bent.

Wat een visioen heeft die jonge man uit Nazareth. Geen ingewikkelde leerstellingen, maar een weg die je gaat. Een weg die we samen gaan. Een weg die je bij anderen herkent en zo ook bij jezelf. Niet onbereikbaar, maar ontdekken dat het er al is. Vooral ook door de ander naast je.
Geen dogmatisch woord maar een woord dat ruimte schept, uitnodigt. Een visionair woord met beelden van stromende rivieren, bloeiende wijnstokken en een wijd licht land. Het lijkt soms ver weg, maar het is er al.
Zeker weten.

Zingen: Woord dat ruimte schept

Mijn visioen

Afgelopen maandag was het de dag van geweld tegen vrouwen. Wereldwijd.
Heeft dat wat te maken met mijn visioen, denken jullie misschien? Dat heeft het. En ik wilde daar vandaag iets mee doen.

Ik herinnerde me een viering van lang geleden en ik zocht op of ik daar nog aantekeningen over had. In 2009 in het Duivensportcentrum,waar we een paar jaar onze vieringen moesten houden,  deed ik mee aan de viering Verlangen naar gerechtigheid.
Ik kan me nog heel goed herinneren dat ik een heel persoonlijk verhaal voorlas over vrouwenonderdrukking. Het was nogal heftig wat ik langs liet komen aan situaties waarin meisjes en vrouwen wereldwijd mee te maken hebben. Ik zie me nog staan, je stond verloren in de ruimte en bovenop het publiek. Ik was me bewust van de narigheid die ik langs liet komen, ik somde alles op wat zo vreselijk was en nog steeds is, maar ik was er zo mee bezig en zo fanatiek. De tekst die ik voorlas heb ik nog teruggevonden. Ik las ook een kort gedichtje voor.

Vandaag wil ik het anders doen.  Ik lees mijn visioen voor, maar ik heb gezocht naar andere taal, want een visioen is iets waar je naar uitkijkt in het positeve.
En dan nu mijn visioen.

Wereldwijd is het voedsel eerlijk verdeeld. Mensen zijn gezond, zon en schaduw overal. Water in overvloed.
Men leeft in vrede en harmonie met elkaar, zwart, gekleurd, wit en geel.
En wat het allermooiste is:
Meisjes in een ver land, ze spelen op straat, hun kinderlijfjes zijn heel gebleven. Ze mogen meedoen, de school is blij met hen en hun haren wapperen in de wind.
Vaders zijn trots op hun dochters en de broers op hun zus. Ze is vrij en krijgt kansen.
Ik zie blije vrouwen, zorgeloos, ook hún lichamen zijn heel, want het is vrede.
Ze zijn uit vrije wil getrouwd. Met een meisjesbaby zijn beide ouders gelukkig.
Mannen en vrouwen zien elkaar als gelijken.

Als dat geen mooi visioen is? God weet komt het goed.

Muziek: Stef Bos zingt het lied van Mozes

De zon komt op
Ik zie in de verte
Een groene vallei
Voorbij de rivier
Tijd om te rusten
Tijd voor de stilte
Mijn ogen zijn moe
Ik heb zoveel gezien

En ik zag de vrije val
Zag het gouden kalf
Zag ze drinken en dansen
Om zichzelf te vergeten
Ik zag een heilig vuur
En ik zag het diepste dal
Water uit een rots
Brood viel uit de hemel

En nu sta ik hier
Op een grens in de tijd
De reis is voorbij
En daar aan de overkant
Ligt het beloofde land
En het is onbereikbaar
Het is onbereikbaar
Dichtbij

Ik kan deze tijd
Soms niet meer lezen
Te veel onheilsprofeten
Met het hart op de tong
En ik zie mijn volk
Ik zie mijn volk soms
Ontevreden
En ze weten vaak zelf niet waarom

En ik dacht, dat ik opnieuw kon beginnen
Maar ik heb vaak te veel verkeerd ingeschat
Laat iemand anders het loflied maar zingen
Ik heb alles gegeven
Alles gegeven wat ik had
En nu sta ik hier
Op een grens in de tijd
Dit is het eindpunt, de reis is voorbij

En daar aan de overkant
Daar aan de overkant
Ligt het beloofde land
En het is onbereikbaar

Het is onbereikbaar
Dichtbij

Collecte: voor Mlango Farm, een visioen dat wordt gerealiseerd

Gedicht: Op ooghoogte

en als we nu eens
zouden leren afzien
van gelijk

als we bewust
niet meer verkozen
te bouwen aan ons eigen
beter hoger verder méér…

als ik besluit
te delen
hoef ik niet meer
te verdedigen wat
van mij is
was

als we op ooghoogte
elkaar konden ontmoeten

het Koninkrijk zou
niet meer ver maar
onder onze voeten…

Zingen: Tjibje Pajom

Zegen

Wie op de uitkijk staat, uitkijkend naar een andere wereld,
Wie een visioen koestert
Die staat zichzelf niet toe
Op te gaan in een bestaande toestand.

Wie een beter leven voor mogelijk houdt
Klampt zich niet vast aan een burgerlijk bestaan.

Wie een vermoeden heeft van een andere toekomst
Kan niet toestaan dat het heden inpalmt en programmeert.

Die zal wonen, overal even,
maar nergens thuis voorgoed.
Die zal ieder land beschouwen als het eigen vaderland.
En ieder vaderland als “vreemd gebied”.

Voor diegene is niets onverschillig van alles wat het leven biedt.
Die gaat aan geen zon of zomer voorbij.
En geen kans op feest of geluk heeft geen aandacht.

Wel ben je geboeid door veel dingen.
Je weet ervan te genieten.
Alleen,
je hart en je ogen houdt je gericht op de toekomst:
Vrede is in aantocht,
Gerechtigheid is in wording.
Menswording, alsnog, Liefde, lieve vrede.
Dat koninkrijk, tóch. Een visioen.

Colofon

Schilderij op liturgie: Jean Mingam,’ Moïse traversant la mer Rouge’

Muziek: Stef Bos – Het lied van Mozes

Gebruikte bronnen:
Dorothee Sölle- Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk
Vera Huijgen: Transparant. Gedichten. Dabar Luyten
Sören Kierkegaard: Wilde ganzen. Dagboeknotities 1846-1855
Jan van Opbergen e.a. Verhalen voor de zevende dag

De collecte voor: Mlango Farm Kenia, https://stichtingmlangofarm.nl/
bankrekening NL17 TRIO 0379 2541 15 t.n.v. Stichting OBA