Viering 1 november 2020

Verbinding met het verleden

 

Welkom

Openingslied: Gegroet jij die hier komt om licht

Inleiding op het thema

We leven over het algemeen erg met het heden en een beetje met de toekomst, maar erg weinig met het verleden. We denken voortdurend dat alles wat we meemaken nieuw en uniek is en dat wij daarvoor ook nieuwe oplossingen (innovaties) moeten bedenken. We vergeten vaak dat vrijwel alles al eerder is voorgekomen en dat we veel kunnen leren uit het verleden en de oplossingen die toen zijn bedacht. Denk bijvoorbeeld aan de recente racismediscussie. Die blijken we in de basis in de jaren `80 ook al op vrijwel dezelfde wijze te hebben gevoerd. Het is daarom van belang het verleden te kennen en om dat van tijd tot tijd weer naar voren te halen. Kennis van ons eigen verleden kan ons helpen de huidige tijd beter te begrijpen. “Wie het verleden niet kent is gedoemd om het te herhalen” en ”het verleden is de sleutel tot de toekomst” zijn bekende uitspraken die veel waarheid bevatten. Het is dus belangrijk om het verleden te kennen. Dat geldt op maatschappelijk niveau en op individueel niveau, maar ook onze basisgemeente. In deze viering gaat het dan om het verleden van zaken als geloof, spiritualiteit en levensbeschouwing. We leven in onzekere tijden en maken ons vaak terecht zorgen over de toekomst. Op welke manier kan het verleden van geloof en levensbeschouwing ons daarbij tot steun en inspiratie zijn? In deze viering proberen we daar enkele voorbeelden van te geven waardoor we hopelijk versterkt de toekomst in kunnen gaan.

Pianospel

Vernieuwing met behoud van oude waarden

Wat heeft het verleden ons te bieden als het gaat om zaken als geloof, spiritualiteit en levensbeschouwing? Sommigen zijn geneigd die vraag negatief te beantwoorden. De rol van geloof en levensbeschouwing lijkt in de huidige tijd immers grotendeels uitgespeeld. En in ieder geval heel anders dan in het verleden, zelfs het tamelijk recente verleden van onze jeugd. Kijk maar naar de rol van de kerken. Tot voor kort nog zo machtig en alom aanwezig. Eeuwenlang vaste burchten van geloof en levensbeschouwing, mede bepalers van politiek en maatschappij. Inmiddels door de voortgaande secularisering en ontkerkelijking echter teruggebracht tot tamelijk onbetekenende instituten, ook al proberen ze zich soms nog vergeefs te doen gelden. Kerken worden aan de lopende band gesloten, ze worden gesloopt of omgebouwd tot wooncomplexen of supermarkten. En inmiddels hebben de bisschoppen ook hun greep op de Katholieke Universiteit Nijmegen verloren. ‘Het geloof’ speelt in onze maatschappij ook nauwelijks meer een rol. Iedereen heeft tegenwoordig een eigen geloof, al dan niet gebaseerd op complot theorieën. Onvoorstelbaar eigenlijk hoe snel deze veranderingen zich hebben voltrokken.

Anderen zijn echter meer optimistisch en wijzen erop dat spiritualiteit en geloof niet afhankelijk zijn van kerkelijke instituties en dat zich volop mogelijkheden voordoen voor nieuwe vormen en verbanden. Trouwens ook binnen de kerken zelf. Het blad Volzin van september van dit jaar bevat een special over `geloven in vernieuwing’ waarin wordt beschreven hoe men in verschillende geloofsgemeenschappen, zoals het christendom, het Jodendom en de Islam, op zoek is naar vernieuwing met behoud van oude waarden. Ze zoeken het onder meer in een versterking van de rol van de kerk in de samenleving, in een vernieuwing van oude rituelen en ook in een verdieping van de kennis van de traditie. Dat laatste lijkt op het eerste gezicht tegenstrijdig met het streven naar vernieuwing, maar dat hoeft niet zo te zijn. Traditie hoeft vernieuwing niet in de weg te staan. Volgens hoogleraar Spiritualiteit Kees Waaijman is traditie niet een kwestie van achterom kijken. Traditie is een kwestie van hergebruik. “De traditie ligt vóór ons”. Journalist/theoloog Theo van de Kerkhof voegt daar aan toe: “Het gaat niet om het de juiste toepassing van regels, om gezag of overtuigingen. Het is in het alledaagse leven zelf, met lijden, falen, verlies, verdriet, dood, opoffering, schoonheid en troost, dat tradities hun betekenis krijgen. Daar ligt ook hun toekomst”.

In onze basisgemeente hebben we in feite al vanaf het begin gestreefd naar vernieuwing met behoud van oude waarden. Daarbij ging het niet zozeer om een nieuwe invulling van oude rituelen – alhoewel we ook rituelen hebben behouden en vernieuwd – maar vooral om een nieuwe invulling en toepassing van oude bijbelverhalen. Zoals die over naastenliefde en gerechtigheid, bevrijding uit slavernij, dat je er zijn mag als mens, die ons draagt op adelaarsvleugels, dat een nieuwe wereld komen zal, enzovoort. Deze verhalen hebben ons in verleden vaak inspiratie en steun geboden. En dat kunnen ze, al dan niet voorzien van een eigentijdse uitleg, ook nu nog steeds doen. Misschien zijn we door allerlei omstandigheden het zicht op deze kernverhalen wat kwijt geraakt. En doen we er te weinig meer mee. Misschien zijn we de basis steeds vooral als sociale gemeenschap gaan zien, als kennissen- en vriendenkring. Op zichzelf is daar niets mis mee want dat zijn we óók en dat mogen we ook zijn. Maar we zijn meer dan dat. In het ABC van de basis staat: “We zijn geen sportvereniging, geen hobbyclub. Geen toevallig gezelschap. Bij ons draait het om God en mensen. Geloof bracht ons samen en geloof houdt ons bij elkaar”. Als het woordje God valt ontstaat er bij ons altijd een verlegenheid. Het basis ABC heeft ook geen lemma over God. Wel staat er onder `theologie’ “iedereen heeft weet van God” en “Soms is het zinvol als er nu en dan over God wordt gesproken door mensen die ervoor hebben doorgeleerd” maar ook ‘Beter dan van de preekstoel horen hoe het zit, is het om in onderling gesprek op het spoor te komen van de betekenis van de bijbelse verhalen voor ons leven”. De boodschap is duidelijk: we moeten er vooral zelf mee bezig blijven.

Maar doen we dat ook nog? En hoe sta ik daar zelf in? Welke elementen en verhalen uit het verleden zijn voor mij ook nu nog belangrijk en hoe ga ik daar mee om? Ik vind die vraag lastig te beantwoorden. Ik kan niet zeggen dat ik er dagelijks mee bezig ben. Het verschilt ook per situatie en per tijds- en levensperiode. Vooral bij ingrijpende gebeurtenissen komt het naar voren. Vorig jaar ben erg geïnspireerd geraakt door de viering die ik samen met Yvonne en Wim over Meister Eckhart heb gedaan. Uitspraken als het afpellen van alle godsbeelden die in de loop van de tijd zijn ontstaan en het terugkeren naar de kern en over God in ieder mens en het belang van een leeg gemoed en stilte hebben me aan het denken gezet. Inzichten uit de 13e eeuw die ook nu nog voor mij waardevol kunnen zijn. Misschien is het goed als we ons in de basis ook weer eens bezinnen over de vraag op welke manier de oude tradities en verhalen voor ons nu en in de toekomst van belang kunnen zijn.

Schriftlied: Die chaos schiep tot mensenland

Bijbellezing: De les van de geschiedenis. Psalm 78 vs 1-4, 12-15

Mijn volk,
Luister naar wat ik zeggen ga,
Neem mijn woorden ter harte.
Ik wil verhalen van het verleden,
De diepe zin ervan onthullen.
Wat wij uit overlevering weten, wat ons verteld is van vader op zoon,
Dat moeten wij onze kinderen niet onthouden.

In Egypte, in de buurt van Soan,
voor de ogen van onze voorouders,
verrichtte God iets indrukwekkends.
Hij spleet de zeeën in tweeën
En voerde hen er doorheen;
het water bleef staan als een dam
Overdag leidde hij hen met een wolkkolom
En ’s nachts met een vuurgloed.
In de woestijn spleet hij de rotsbodem open:
Het water stroomde eruit
En vormde een brede rivier.
Zo leste hij hun dorst.

Hoop op toekomst

Mijn bijdrage gaat over het verleden, bekeken vanuit het heden en met hoop op de toekomst. De tijd kent geen grenzen maar gaat voortdurend door. Panta Rhei alles stroomt.

Verbinding met het verleden. Dat is internet tegenwoordig. Vroeger waren dat de verhalen die doorgegeven werden. De geschiedenis dus.
Het is nu herfst. De tijd van loodgrijze lucht, mist en regen. De natuur stopt met de groei. Een bruin bladerdak vult de bossen. Stilte, maar de kern van nieuw leven wordt gelegd. Het is ook de tijd van terug kijken. Denkend aan het verleden is er ook steeds een gevoel nostalgie. Naar het dromen over vroegere gelukkiger tijden dan nu. Althans dat dringt zich op, ook omdat we nu eenmaal liever de zonnige dan de regenachtige dagen herinneren.
Je denkt dan aan allen die voorbij zijn gegaan. Waaraan je dierbare herinneringen hebt.
Maar het is noodzakelijk om te blijven kijken naar wat mensen onderweg hebben geleerd om te profiteren van hun ervaringen.

De geschiedenis laat ons zien wat er onderweg is gebeurd en wat daaruit te leren valt voor de toekomst. Je leest vaak: en de rest is geschiedenis. Maar juist die geschiedenis is zo belangrijk. Want wij zijn er wel door gevormd. We dragen het met ons mee en het heeft ons gebracht waar we nu zijn. Mensen hebben er van geleerd maar zijn ook hardleers. Je kunt ook zien hoe mensen hun persoonlijke maar ook gemeenschappelijke ervaringen hebben verwerkt, Ook proberen het verleden te verbergen of ontkennen. Hoe moeizaam bijvoorbeeld wordt er gepraat over het slavernijverleden? Hoe vaak wordt ontkend dat we de aarde aan het op maken zijn.
En hoe in de wereldwijde communicatie feiten worden verdraaid en ontkentd. Hoe waarden en culturen worden losgelaten, terwijl die zo essentieel zijn voor een samenleving?
Denkend aan het verleden dringen zich meestal de waardevolle daden en tradities op. Een aardig voorbeeld daarvan is de uittocht van de joden uit Egypte.
Ze hielden in hun slavernij vast aan de tradities. Die maakte hen sterk en wapenden hen voor het vertrek uit dat land. Maar later verwaarloosden zij die zelfde tradities . En werd het bereiken van het beloofde land een langdurige zaak. Zij moesten hun geschiedenis weer leren kennen. Hun cultuur en tradities. In het vervolg ging het volgens de bijbel op en af. De profeten maanden hen voortdurend om meer aan hun welbevinden te doen dan alleen met met profane dingen bezig zijn.
Dat leven gevuld met ervaringen zie je door de eeuwen heen. Niet dat er altijd van geleerd wordt, want steeds weer vervalt de samenleving in dezelfde valkuilen. Er is een overheersend streven naar welvaart van ieder voor zich. .

In het boek dat ik lees met mijn clubje wordt de geschiedenis van katoen verhaald. Een saai onderwerp zou je denken, wat is daar nou over te vertellen. maar er ontrolt zich een geschiedenis van macht. kapitaal en grond. Steeds zijn deze drie elementen bepalend voor de voortgang van de geschiedenis. Hele culturen worden vernietigd terwille van winst en macht.
Van al die ellende wordt niets geleerd. Mensen die dat zagen gebeuren en opstonden werden op zijn best niet gehoord. Althans zo leek het. Maar die nieuwe profeten hadden toch wel effect. Alleen de veranderingen gaan langzamer dan een mensenleven duurt, ook al is dat bij ons tegenwoordig aardig lang.. Maar in het licht van de geschiedenis van de mensheid is het maar heel kort.
Kijk maar naar de slavernij. Heel actueel op dit moment. Degenen die het onmenselijke ervan in zagen en zich gingen verzetten waren roependen in de woestijn. Maar toch op de lange duur lukte het kleine groepen mensen om de karavaan van de groei en macht een beetje in de andere richting te duwen. En nog meer mensen en nog meer effect. Joop den Uyl (ja ik ben oud) haalde graag het gedicht van Remco Campert aan: Verzet begint niet met grote maar met kleine daden. Jezelf een vraag stellen en dan aan een ander. Zo werd tenslotte in de 19e eeuw de slavernij zoals wij die kennen afgeschaft(tussen haakjes slavernij is er nog steeds maar in andere vormen en kleuren).

Zo verandert de geschiedenis heel langzaam in een menselijker richting. In ons land kennen we nu democratie en kennen we een balans voor meer machtsevenwicht. Zo heel langzaam en kleinschalig blijven er mensen aan die karavaan trekken. Soms met resultaat soms niet. Zo ontstond ook onze basisgemeente. Zoeken naar nieuwe wegen buiten de gevestigde kerken. Is het gelukt? Dat weet je niet. Wel heeft het bijgedragen aan bewustwording, aan het proberen aan de goede kant van de geschiedenis te komen. Het heeft mij in de loop der jaren verrijkt. En hoop gegeven dat er steeds wel weer mensen zullen opstaan om nieuwe wegen te wijzen. Het lijkt een verborgen geschiedenis, maar die kan groeien Ook al lijkt het geen resultaat te hebben. Maar degenen die voorbij zijn gegaan hebben ons die boodschap voorgehouden. In allerlei vormen met de hoop dat op den duur het beter zou worden omwille van hen die na ons komen. In de geschiedenis zullen het altijd zachte krachten blijven met soms succes soms niet. Maar de eindeloze druppel holt tenslotte toch de steen.

Lied: Dan komt de dag

Wat een rijkdom

Ik heb nog bijna alle Epistels vanaf 1985 in een kistje op mijn kamer, keurig op volgorde, en daar mag ik graag nog eens in snuffelen af en toe. Het mooie daarvan is dat je ook weer veel namen tegenkomt van basisleden die er niet meer zijn. Ze zijn afgehaakt of ze zijn overleden, soms al een hele tijd geleden.
Ik was van plan om n.a.v deze viering, verbinding met het verleden, het dicht bij huis te zoeken en dus te grasduinen in ons eigen verleden als basis..
In het vorige Epistel hebben jullie daar al iets van kunnen merken, toen ik stukjes ingestuurd heb over de discussie rond racisme. Jan Schreurs kwam weer helemaal in beeld met zijn voorzet tot discussie.
Maar bij nader inzien leek me het toch geen goed idee om de geschiedenis van de basis hier te gaan bespreken. Ik was begonnen in 1984, toen wij zelf in Apeldoorn kwamen wonen, maar wat mij opviel en verbaasde naarmate ik verder las, was mijn eigen verleden in de basis.
Ik besefte opeens hoe ikzelf gevormd ben in de basis. Aanvankelijk was ik sceptisch over kerk en christelijk leven. Ik was tijdelijk uitgeweken naar de politiek. Veel van mijn opvoeding had ik achter me gelaten, maar werd toch geïnteresseerd in een nieuwe blik op bijbel en een christelijke gemeenschap zijn.
Wat een bewegingen passeerden de revue tijdens mijn leestocht.
Ik dacht, heb ik dit allemaal meegemaakt? Leerhuizen, acties, vergaderingen, vieringen voorbereiden, stukjes schrijven, weekenden meemaken, enz. Had ik daar allemaal tijd voor?
Waarschijnlijk maakte ik tijd. De basis was als een soort huis voor mij. De bijbel werd uitgelegd door gewone mensen. Na een viering ging je geïnspireerd naar huis.
Je voelde de gemeenschap. Samen was je verantwoordelijk voor de liturgie die van alles bevatte, berichten uit de samenleving, verhalen over onrecht, nieuwe theologische inzichten. Je voelde de betrokkenheid op elkaar en zorgen werden gedeeld. Ergens las ik: je mag er zijn zoals je bent. Ik heb zoveel geleerd in al die jaren.

Wat is er veel gepasseerd waar ik bij betrokken was. Ik kwam zoveel mooie verhalen tegen van de leden die we vandaag gedenken. Als ik zeg, de basis heeft mij gevormd, dan is dat, zonder namen te noemen, ook door hen, hun inzet, hun niet-aflatende actie-bereidheid, hun manier van geloven, hun betrokkenheid op anderen.
Wat een rijkdom was het en is het, tot op de dag van vandaag.

Stap voor stap, steen voor steen,
Zullen we door de eeuwen moeten gaan
Traditie voortzettend en toevoegend
Idealen delen en van tijd tot tijd opnieuw afstoffen

Tot slot wil ik dit oude, bekende gedicht lezen van Dorothé Sölle

Bondgenoten zoek ik
Vrienden en vriendinnen
Vaste kameraden
Die hetzelfde haten
Hetzelfde vrezen

Lied: Nooit hoorden wij andere stemmen dan de onze

Herdenking overleden leden van de basisgemeente

Licht van nu voor de mensen van voorbij

In ons midden leefden zij
En bouwden mee aan onze gemeenschap
Met hun aanstekelijk enthousiasme
Met hun bemoedigende aanwezigheid
Stil op de achtergrond, uitgesproken op de voorgrond
Met al hun kwaliteiten, inzet en betrokkenheid
Met hun eigenwijsheid, hun stokpaardjes

In ons midden leefden zij
En wat waren wij blij
Dat zij er waren

In onze herinnering leven zij voort
‘Weet je nog hoe zij altijd..’
‘Weet je nog dat hij telkens weer…’
Soms brengt een lied hun leven weer tot leven
Een tekst, een gebaar, een ontmoeting
Een goede gedachte, een inspirerend moment

In ons midden leven zij voort
En wat zijn we blij
Dat zij er waren
Daarom blijven we hun namen noemen
En laten wij een ander, eeuwig licht schijnen
Over de mensen van voorbij

Wij noemen de namen van mensen uit ons midden,
Die overleden zijn
Wij steken een lichtje voor hen aan
Een licht van nu over de mensen van voorbij

Stilte

Zegenlied: Een bloeiende vruchtboom ben jij

Een bloeiende vruchtboom ben jij,
Een bloeiende boom bij de bron

De God van je vader, je moeder
zal je zegen schenken
ruste die zegen op jou,
bloeiende boom bij de bron.

De zegeningen van de hemel daarboven
van de diepten beneden
ruste die zegen op jou,
bloeiende boom bij de bron

De zegeningen van de borsten
de zegeningen van de schoot,
ruste die zegen op jou,
bloeiende boom bij de bron

Groter nog dan de eeuwige bergen
en het heerlijkste van de eeuwige bergen,
ruste die zegen op jou,
bloeiende boom bij de bron.

 

 

Colofon:
Cd: ’De steppe zal bloeien’ en’Gij en ik’ van Huub Oosterhuis
Cd: Zomerregen, Nieuwe Liedfonds

De collecte is bestemd voor de Voedselbank Apeldoorn