Is Vrede een illusie?

 

Welkom en mededelingen

Aansteken van de kaars

Zingen: Gegroet jij die hier komt om licht

Inleiding op het thema

In 1901 werd voor de eerste keer de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. De prijs was bedoeld als een erkenning voor personen die zich op uitzonderlijke wijze voor de vrede hadden ingezet. Hij ging toen naar Henry Dunant en Fréderic Passy. Beiden stonden aan de wieg van belangrijke organisaties die nog altijd bestaan, namelijk het Rode Kruis en de Interparlementaire Unie. Na hen zou een reeks van laureaten volgen.

De Nobelprijs voor de Vrede heeft iets tegenstrijdigs, want als die iets illustreert, dan is het wel hoezeer oorlog en vrede met elkaar verbonden zijn. Hoe eervol de prijs ook is, nog beter zou het zijn als deze niet meer hoefde te worden uitgereikt. Dan zou het immers overal vrede zijn. Maar is die toestand ooit te bereiken? De geschiedenis stemt niet optimistisch. Wie de statistieken bekijkt, moet welhaast concluderen dat eeuwige vrede een illusie is. Vanaf het begin van onze beschaving zijn volgens recente schattingen meer dan 14.500 oorlogen gevoerd. En tegenover de 8400 vredesverdragen die sinds het begin van de vijftiende eeuw zijn gesloten, staan slechts 277 jaren vrede.

Hoewel deze getallen nogal speculatief zijn, geven ze wel aan dat oorlogen een belangrijk deel van de menselijke geschiedenis uitmaken en dat vredesverdragen geen garantie op vrede bieden. Cynici menen zelfs dat in elk vredesverdrag de volgende oorlog al besloten ligt. Volgens deze visie vormt ieder vredesverdrag de opmaat voor een volgend gewapend conflict. Er staat namelijk altijd wel een compromis in dat voor een van beide partijen ongunstig uitpakt; de wonden zullen door-etteren en onherroepelijk tot een schending van het verdrag leiden. Oorlog en vrede vormen een perpetuum mobile.

Sommige filosofen en historici menen dat de mens per definitie tot conflict geneigd is. De Engelse filosoof Thomas Hobbes stelt bijvoorbeeld dat de mens van nature egoïstisch handelt en dat hij primair uit is op eigen voordeel. Ook de militair historicus Martin van Creveld meent dat de neiging tot oorlogvoering diep in de mens verankerd ligt. Talloze menselijke activiteiten in verleden en heden, variërend van schaken en riddertoernooien tot war games op de computer, illustreren de psychologische drang van mensen om het gevecht met elkaar aan te gaan. De mens lijkt zelfs een zeker genoegen uit oorlogsactiviteiten en vernietigende daden te putten.

Tegenover deze pessimistische kijk staan degenen die weigeren zich neer te leggen bij de gedachte dat de mens tot oorlogvoering gedoemd is. De bekendste vertegenwoordiger daarvan is de Franse verlichtingsfilosoof Jean-Jacques Rousseau. De achterliggende gedachte van Rousseau en andere verlichtingsdenkers is dat zowel op het niveau van het individu als dat van de maatschappij vooruitgang mogelijk is. Deze optimistische visie ligt ook ten grondslag aan de talrijke vredespleidooien die in de afgelopen eeuwen gepubliceerd zijn. Ook de vele vredescongressen, vredesorganisaties en vredesinstituten die in de loop der tijd tot stand zijn gekomen, zijn gebaseerd op die vooruitgangsgedachte.

Inmiddels weten we dat het bestaan van al deze organisaties en afspraken geen garantie vormen voor blijvende vrede. Ook in onze tijd hebben we weer volop te maken met oorlogen en conflicten tussen landen, groepen en individuen. En lijken de vredesorganisaties niet in staat hieraan veel te veranderen. Is vrede daarom een illusie? Het lijkt er vaak wel op, maar – mede dankzij de vredesorganisaties en -regelingen – hebben we in grote delen van de wereld ook lange perioden van vrede meegemaakt. Vrede is dus toch ook mogelijk. In deze viering staan we stil bij de vraag wat daarvoor nodig is.

Zingen: Leven van verhalen

Vrede in de bijbel

Vrede komt in de bijbel zowel in het oude als nieuwe testament veel voor in verschillende betekenissen:

• Vrede voor individuele mensen en voor groepen: vrede in relatie met andere mensen; vrede tussen de volkeren;
• Vrede met de natuur en in de maatschappij: een situatie waarin mens en natuur in harmonie met elkaar verbonden zijn;
• Vrede als groet: sjalom, ga in vrede, ik wens jullie vrede Deze begroetingen zijn bedoeld als meer dan een gewone groet: met het uitspreken van de vrede wordt deze vrede daadwerkelijk aan iemand geschonken;
• Vrede tussen God en mens: vrede wordt door God aan de mens geschonken, Gods belofte voor de toekomst is een belofte van vrede.

Vrede houdt in de Bijbel dus veel in. Vrede omvat zowel lichamelijk als geestelijk welzijn. Vrede wijst op de heel-making, op het heil, dat wij voor onszelf en voor anderen wensen. Binnen de Bijbelse traditie kan de ultieme vrede slechts als Gods gave ontvangen worden. Als alle mensen zich maar op God richten komt de vrede vanzelf. Dan kan het visioen over vrede zoals dat in Jesaja 32 is verwoord werkelijkheid worden:

Dan wordt de woestijn een gaarde
En de gaarde gelijkt een woud
Dan woont het recht in de woestijn
En de gerechtigheid verblijft in de gaarde
En de vrucht van gerechtigheid zal vrede zijn
En de uitwerking der gerechtigheid rust en veiligheid
Tot in eeuwigheid
En mijn volk zal in een verblijf des vredes wonen,
In veilige woningen,
In oorden van ongestoorde rust.

En in Joh. 14, 27 zegt Jezus in zijn afscheidsrede tot de discipelen: “Vrede laat ik u na. Mijn vrede geef ik u”.
Voor ons spreekt deze rol van God of Jezus in relatie tot vrede vandaag de dag misschien minder aan, maar een gezamenlijke waarde als basis voor vrede is nog steeds onmisbaar. Vandaar ook het pleidooi voor een waardegerichte benadering van vrede in het recente vredesessay van Pax.

We zingen nu het lied Peace I leave you, gebaseerd op de tekst uit Johannes: Vrede schenk ik je, vrede laat ik je na. Laat niets onze harten verontrusten.
Zingen is volgens Huub Oosterhuis een manier om het dichtst bij het visioen te komen:

Ik wil iedereen op het hart drukken
Om de moed niet op te geven.
En dan moet je veel zingen,
Want zingen komt het dichtst bij het visioen.
Je kan zingen wat je soms niet kan zeggen.
Als je het zegt, dan klinkt het protserig.
Als je het zingt, ja, tot je eigen verbazing
Doet het dan met je wat iets anders niet doet.
Het tilt je op en houdt je staande.

Zingen: Peace I leave you

Het houdt pas op als we gaan praten

Door de kracht van de explosie in de Ben-Jehoedastraat werd Smadar hoog de lucht in gesmeten. Ze was boeken gaan kopen voor school. Ze liep met haar vriendinnen door de straat. De aanslagplegers waren als vrouwen verkleed. Ze hadden zich gladgeschoren en droegen hoofddoeken. Het was een splintergroep van Hamas. De bommen waren van Tsjechische makelij. Smadar was 13 jaar. Ze had haar haar afgeknipt en een neuspiercing genomen. Ze wilde op Sinead O’Çonnor lijken. Ze zong de hele dag Nothing Compares 2U.

Haar vader is Rami, Israëli. Op het moment van de moord, 46 jaar. Hij vertelt: Wat ga je doen met je woede? Je wil een Arabier vermoorden, geeft niet welke, maar dat laat je de politici doen, de leiders van het land. De gruwelijke waarheid is dat Arabieren voor mij gewoon dingen waren, ik zag ze niet als iets echts. Het hadden net zo goed maaimachines of taxi’s kunnen zijn!!!! Ze waren wel handig voor bepaalde klussen. Op een gegeven moment dacht ik, verlicht het mijn eigen ondragelijke pijn als ik een ander pijn doe? Wat heeft iemand zo radeloos gemaakt dat hij bereid is zichzelf op te blazen. Hoe is hij zo geworden. En dan vertelt iemand hem over de Parents Circle, een vereniging van mensen die hun dierbaren hebben verloren, Palestijnen en Israëli die toch vrede willen.

Rami vertelt verder: Ik ging voor de eerste keer naar de Parents Circle en stond een beetje op de uitkijk en zag Israëli, hele beroemde mensen waren erbij tegen wie ik op keek. Ook zij hadden dus kinderen verloren. Maar toen zag ik een aantal Arabieren aankomen met een bus. Ik stond perplex. Een vrouw in traditionele kleding hield een foto van haar dochter tegen haar borst. Mijn verdriet en haar verdriet, hetzelfde. Het was voor het eerst dat ik Palestijnen als mens had ontmoet. Ik begon in te zien wat er gaande was en ik dacht, wat kun je zelf doen. In Israël weten we niet goed wat de bezetting eigenlijk is. We zitten in onze koffietentjes, we vermaken ons wel. We hebben geen idee wat het is om elke dag door een controlepost te moeten lopen… Ons leven is goed, het strand is open. We moeten een eind maken aan de Bezetting.

Ze hebben me voor alles en nog wat uitgemaakt, insect, Arabierenvriend en iemand zei dat ik samen met mijn dochter opgeblazen had moeten worden. Ik weet dat het pas ophoudt als we met elkaar gaan praten. Dat staat ook op de sticker van mijn motor.

Tien jaar later

De kogel die Abir doodde reisde vijftien meter door de lucht voordat hij in haar achterhoofd sloeg. Ze was naar de kruidenier geweest om een snoeparmbandje te kopen. Het schot kwam vanuit de achterkant van een rijdende jeep. Haar vader is Bassam, Palestijn, 36 jaar,op dat moment net twee jaar lid van de Strijders voor Vrede, een vredesgroep van Israëlische ex-militairen en Palestijnen die de wapens hebben neergelegd en zich inzetten voor geweldloze beëindiging van de bezetting.. Waarom Bassam daarbij zat komt later. Nog steeds wordt hij achtervolgd door de gedachte aan zijn dochters snoeparmbandje. Abir was 10 jaar. De militairen noemden de kogels Lazarus-pillen: zo mogelijk konden ze opgeraapt en hergebruikt worden. De grenswacht die het schot afvuurde was achttien jaar. De rubberkogel was van Amerikaanse makelij. Het M16-geweer ook en ook de jeep.

Bassam vertelt: Op mijn twaalfde liep ik mee in een demonstratie en zag het voor mijn ogen gebeuren, een jongen werd geraakt een paar meter bij mij vandaan. Vanaf dat ogenblik ontwikkelde ik een diepe behoefte aan wraak. We vonden een paar afgedankte handgranaten en gooiden ze naar de Israëlische jeeps die altijd in de straten patrouilleerden. Op mijn zeventiende werd ik gevangengenomen en zat zeven jaar in de gevangenis. De bedoeling was om ons van onze menselijkheid te beroven.

In de gevangenis zag ik een keer een televisiedocumentaire over de Holocaust. Ik dacht met genoegen aan het lot van de joden. Ik dacht, het is maar een film, dit bestaat niet dat mensen dit andere mensen aandoen. Die nacht veranderde er iets in mij. Als kind dacht ik dat het een straf van god was dat je Palestijn was, moslim of Arabier, want ze sloegen je huis kort en klein en vernederden ons. Het zette me aan het denken over de joden, de Holocaust was werkelijkheid. Zij hadden dus ook geleden. Wij werden de slachtoffers van de slachtoffers. Ik begon steeds meer te lezen, dat kon wel in de gevangenis: Ghandi, Martin Luther King. Ik begreep dat we de dingen anders moesten aanpakken. Hoe maken we een eind aan de Bezetting? Ik heb er in ieder geval voor gezorgd dat mijn zoon, 12 jaar, geen stenen gooit. Ik kreeg een berichtje dat hij stenen ging gooien. Ik nam hem mee in de auto naar de heuvels in de omtrek en zei: stap uit, raapte een steen op en legde die in zijn hand en vouwde de vingers van de jongen eromheen. Die gooi je naar mij toe, zo hard als je kunt. En ik wil dat je me raakt. Eerder gaan we niet terug naar huis. Hij gooide, maar ver langs mij heen en huilde. Thuis liet ik hem met de hand op de koran beloven dat hij nooit meer mee zou doen aan rellen.

Op het moment dat de kogel Abir doodde, was Bassam net 2 jaar lid van de Strijders voor Vrede. En…daar sta je dan, je dochter vermoord door de mensen met wie je vrede wil sluiten. Maar honderd Israëlische ex-militairen kwamen in actie en bouwden een speelplaats met haar naam bij de school.

Ik werd meteen ook lid van de Parents Circle en zat de eerste keer naast Rami. We raakten bevriend.
We begonnen met elkaar overal heen te reizen om ons verhaal te vertellen. Samen besloten we er ons levenswerk van te maken. We hebben een missie. De kracht van ons verdriet als wapen gebruiken. Altijd hetzelfde verhaal, dat op elke plek anders beluisterd wordt. We zijn overal geweest. Ook in het Witte Huis en ik heb met senator Kerry gesproken en hem beschuldigd van moord en hij wist precies wat ik bedoelde.

We blijven doorgaan, Rami en ik, ook onze zoons doen het samen. Op een alternatieve herdenking voor Palestijnen en Israeli’s stonden zij samen om hun stem te laten horen tegen bezetting, apartheid en onteigening en nu bereiden we onze kleinkinderen erop voor. Het is niet meer dan mijn plicht. Ik heb geen angst meer. Ik kan nu alles aan. Judea zal op een dag in vrede leven. Soms lijkt het alsof we met een lepel al het water uit de oceaan moeten scheppen. Het is een kwestie van tijd. Kijk naar Zuid-Afrika, Noord-Ierland. Ik heb geen tijd meer voor haat. Investeren in onze vrede, het patroon van haat en geweld doorbreken. We laten zien dat vrede klein begint.

Tot op de dag van vandaag gaan ze door. In maart was er nog een gesprek met hen in een uitzending van de EO.

Dit verhaal komt uit het boek Apeirogon. Apeirogon is een vorm met een telbaar oneindig aantal zijden.
Zoveel onderwerpen staan er in het boek/ zo geschakeerd is het conflict tussen Palestina en Israël.
Het is een hybride roman. Dat wil zeggen, gebaseerd op feiten en aangevuld met persoonlijke stukjes van de schrijver.

We gaan luisteren naar een lied van Ofer Golaney

Ofer Golaney is een Israëlische singer-songwriter en vredesactivist. Hij diende als jongere 3 jaar in het leger zoals alle Israëlische jongeren. Hij realiseerde zich op een gegeven moment hoe onderdrukkend Israël optreedt naar de Palestijnen. Hij zette een anti-militaristisch project op “Guns 2 Guitars”, een variant op “zwaarden tot ploegscharen smeden” uit de bijbel. Hij wil mensen door middel van muziek bewust maken en hen veranderen van soldaten in muzikanten. Hij treedt meestal op met Palestijnse muzikanten. Op de website van het Vredesmuseum staan een aantal liederen.

Brother    –    Ofer Golaney

We sit on both sides of the very same table
We lay on both sides of the very same bed
And I can see when you are crying
And you can see when I turn my head

We look each night at the very same north star
We live on both side of the very same fence
We hear the answers in the wind blowing
Our onions grow from the very same rain

And yes I’ve been taught that you are a killer
About me you have been taught the same
It’s just to keep me from seeing you brother
To keep us from seeing through this lying game

So come I’ll walk with you to the sunrise
So come and help me singing this song
There is just one Earth beneath all these countries
I promise you the time won’t be long

Collecte voor Combatants for Peace

Gedicht: Maak ons zacht    –    Catharina Visser

Jij die ons licht en onze adem bent
die oorsprong einde aarde hemel kent
zie hoe verhard en klein de mensen leven
naar geld en macht en eigen welvaart streven

Hoe hebben wij elkaar toch omgebracht
sla op de rots en breek ons in de nacht
bevestig ons in oude visioenen
laat volkeren zich met elkaar verzoenen

Want in ons ware wezen zijn wij zacht
sla op de rots en wek een nieuwe kracht
dat wij veranderen en met miljoenen
elkaar de vrede en het licht hergeven.

Het koor zingt: Otche nash

Het Oekraïens Onze Vader van Nikolaj Kedrov (1871-1940)

Zegenbede: Laten we vrede dromen

Laten we vrede dromen
alsof de oorlog niet bestaat
en er nergens doden vallen,
nergens iemand, iemand haat.

Laten we de stilte dromen
harde woorden niet verstaan,
alsof haast en drukte wijken,
en geen straaljagers bestaan.

Laten we de ruimte dromen
brede stranden, wijde zee,
verre luchten, velden bloemen,
en de wind brengt toekomst mee.

Laten we de liefde dromen
Warm en sterk en licht en zacht.
Laat de liefde in ons komen
Bij ons blijven, dag en nacht.

 

Colofon

Muziek:
Ofer Golaney

Gebruikte bronnen:
Colum McCan – Apeirogon (boek)
Lotte Jensen: Vredesvieringen belangrijk voor het ontstaan van de Nederlandse identiteit. Historiek, 17 september 2023
Vredesweekessay via PAX magazine
Catharina Visser: Weten met het hart

De collecte voor:
Combatants for Peace
Bankrekening: NL17 TRIO 0379 2541 15 t.n.v. Stichting OBA