Rechtvaardigheid

“hoe kunnen wij zorgen voor de aarde
als wij niet zorgen voor elkaar
hoe kunnen wij zorgen voor elkaar
als wij niet zorgen voor de aarde”

Muziek bij binnenkomst: Mother Earth

Welkom

Lied: Vol van verwachting

Korte inleiding op thema Rechtvaardigheid

Rechtvaardigheid is één van de oudste waarden in de geschiedenis. Plato dacht er al over na en geldt als één van de grondleggers van het begrip en benoemt met name het evenwicht tussen verstand, gevoel en begeerte. Aristoteles vatte het voornamelijk op als een Sociale Deugd.

Rechtvaardigheid vereist drie deugden, te weten
Wijsheid……….
Moed …………
Gematigdheid.
Met elkaar vormen zij de vier kardinale deugden.
Wie verstandig, moedig en gematigd is, geeft vanzelf aan een ieder het zijne.

Anselm Grün zegt: De engel van rechtvaardigheid wil je laten zien hoe je recht kunt leven, hoe je jezelf recht kunt doen en hoe je de mensen in je omgeving recht doet zodat ze recht kunnen leven. Rechtvaardigheid is een lastig begrip om vast te pakken, het kent vele facetten. In deze viering laten we daar iets van zien en horen.

Klimaatrechtvaardigheid

Rechtvaardigheid is de deugd waardoor de mens bereid is aan ieder het zijne te geven. De mens die deel uitmaakt van een gemeenschap is geroepen tot een algemene rechtvaardigheid: dit is de plicht om te zorgen voor het algemeen welzijn van alle medemensen om zich heen, dichtbij en veraf. Ik denk dan aan de mensen die in de knel zitten door bijvoorbeeld ons asielbeleid, de toeslagenaffaire, de Groningen-affaire en de woningnood.
Bij zorgen voor algemeen welzijn van mensen mag klimaatrechtvaardigheid niet ontbreken. Het is geen toeval dat de mensen die het hardst getroffen worden in gebieden leven waar de CO2- uitstoot heel laag is.

“What do we want? Climate Justice! When do we want it? Now!”
Wie heeft meegelopen in een klimaatdemonstratie heeft deze leus vaak gehoord in een massaal koor van demonstranten in de straten van steden over de hele wereld.
Climate Justice, klimaatrechtvaardigheid, wat betekent dat nou eigenlijk?
Het is precies wat het woord zegt. We willen dat de klimaatcrisis op een eerlijke manier wordt aangepakt. Dat begint met de erkenning dat we er niet zijn als we heel Europa vol leggen met zonnepanelen en overal windparken op zee bouwen.
Zolang wereldwijd miljoenen mensen de klappen van klimaatverandering opvangen en zelf géén toegang hebben tot schone energie of zelfs de prijs betalen voor de vervuilende winning van grondstoffen voor onze elektrische revolutie…… zolang is de aanpak van de klimaatcrisis niet rechtvaardig. Deze crisis hangt onmiskenbaar samen met andere vormen van onrecht. Er is dus een bredere aanpak van de crisis nodig om tot een échte structurele oplossing te komen.

Onder aan de ladder
De desastreuze gevolgen van de klimaatcrisis, zoals droogte en extreem weer, treffen juist diegenen het hardst, die het minste hebben bijgedragen aan het ontstaan ervan. Regio’s als Latijns-Amerika, Afrika en Zuidoost Azië zullen de komende jaren de grootste temperatuurstijgingen zien. Vrouwen, mensen van kleur, inheemse volken en anderen die sowieso al onderaan de maatschappelijke ladder staan, worden daarbij onevenredig hard geraakt. Daar komt bij dat zij niet de middelen hebben om zich tegen het extreme weer, met misoogsten als resultaat, te weren.

Rijke landen komen schandalig genoeg maar niet over de brug met de beloofde miljarden aan steun voor klimaat-aanpassingen in armere landen. Die hebben geen geld om dijken te bouwen, waarschuwingssystemen aan te leggen of te investeren in andere gewassen. Het meest schrijnende onrecht is echter dat ze wél opdraaien voor de kosten van ónze groene transitie. Denk daarbij aan de vervuilende winning van grondstoffen als lithium en kobalt in landen als Congo en Chili, cruciaal voor de accu’s in elektrische auto’s en de opslag van duurzame energie.

Niet alleen daar, maar ook hier in Nederland betalen mensen met lagere inkomens naar verhouding meer voor de verduurzaming van de samenleving dan hun rijkere landgenoten. Historische verantwoordelijkheid. Ongelijkheid ligt dus ten grondslag aan de klimaatcrisis. De plundering van mens en planeet gaan eeuwen terug, daaraan hebben de huidige rijke landen hun welvaart te danken. Onze eigen koloniale geschiedenis spreekt wat dat betreft boekdelen. Klimaat recht doen.

Maar…. er is ook hoop!! Beleidsmakers en bedrijven blijven weliswaar treuzelen maar om ze tot actie te dwingen, vinden steeds meer individuen en groeperingen, nationaal en internationaal, de weg naar de rechtbank. Waar overheden het nalaten mensen te beschermen, pakt de rechter die verantwoordelijkheid. Urgenda, Milieudefensie met de zaak tegen Shell en Johan Vollenbroek met zijn actie in stikstofzaken als bekendste voorbeelden, leggen de verantwoordelijkheid voor klimaatactie precies waar die hoort.

Ook internationaal wordt er flink campagne gevoerd. Denk aan de steun van Greenpeace aan inwoners van Alaska tegen olieboringen, inwoners van Kiribati en de Cook eilanden in hun acties tegen overstroming van hun eilanden. In Peru klaagde een boer de Duitse energieproducent RWE aan m.b.t. tot diens bijdrage aan de wereldwijde klimaatverandering. Hij eiste compensatie voor kosten ten gevolge van de wateroverlast door een smeltende gletsjer. Onder hevig protest van RWE gaf de Duitse rechter de boer gelijk.

Klimaatrechtvaardigheid is zij aan zij staan met mensen onderaan de ladder, zodat die mensen in een klimaatveranderende wereld niet nogmaals het onderspit delven.

YouTube-film: Mensen gevraagd

Mens en balans

Rechtvaardigheid. Toen ik vorig najaar op de vieringlijst dit onderwerp zag staan, hoefde ik niet lang na te denken om me in te schrijven voor deze viering. Met name de toelichting daarbij van Anselm Grün sprak mij aan: “Evenwicht zoeken tussen de verschillende neigingen van je hart”. Ik zag daarin mijn zoeken naar de balans in hoe ik in het leven sta, hoe ik met de natuur om ga en met de mensen om mij heen. Een kolfje naar mijn hand om daar maar weer eens bij stil te staan en proberen er woorden aan te geven. Makkelijker gezegd dan gedaan, zo merkte ik naderhand.

Gaandeweg mijn bijdrage kwam ik er weer achter hoe verweven het klimaat is met veel, zo niet alles, wat wij doen, en laten – ik haak aan bij het verhaal van Lodewijk waarin klimaat en duurzaamheid een centrale rol spelen. Bedrijvigheid, het gebruik van onze schaarse ruimte, wonen en werken, rijkdom en armoede, dus zelfs het vluchtelingenvraagstuk, en natuurlijk het natuurbeheer, ze hebben allemaal raakvlakken met het klimaat. Niet voor niets heeft dat nu eindelijk topprioriteit bij regeerders en hebben wij sinds kort een minister voor klimaat en energie.

Aandacht is één, uitvoeren is vers twee. Dat verhaal kennen we allemaal. En dat belangen op al die terreinen botsen, ook al kijken belanghebbende partijen steeds vaker in één richting. Samen met zovelen tot overeenstemming zien te komen, kost veel tijd terwijl de problemen immens zijn. Hoelang roepen klimaat-organisaties niet dat het mis gaat – de Club van Rome waarschuwde vijftig jaar (!) geleden al dat we Moeder Aarde verkwanselen als we zo doorgaan.

Maar ik merk ook: er zit eindelijk beweging in. De ernst en noodzaak van duurzaam handelen wordt steeds meer onderkend. Landen zoeken vaker naar gezamenlijke aanpak, bedrijven proberen hun werkwijze om te gooien naar duurzaamheid. Rechters tikken ze op de vingers als ze er een potje van maken. En organisaties en vrijwilligers dragen op hun eigen manier hun steentje bij. 2030 als vergezicht lijkt toch dichtbij te komen.

Wat is mijn steentje? Ik neem deel aan acties, ga mee de straat op. Doneer voor goede doelen, laat onnodige spullen liggen (al lukt me dat niet altijd …). En ik laat me vooral inspireren door goede informatie – zo lees ik in plaats van het actuele nieuws steeds vaker de achtergrondartikelen in onze krant, die geven de context aan waarin gebeurtenissen zich afspelen. Vieringen zoals deze en basisvergaderingen met actuele thema’s helpen mij om mijn handel en wandel te vertalen in opdrachten van deze tijd. Ik neem dus graag plaats in dat kleine roeibootje dat tegen de stroom ingaat. Hoe kort mijn roeispaan ook is.

Naast alle ellende en problemen probeer ik zo oog te houden voor de positieve onderstroom in onze samenleving. Want daar willen we toch met z’n allen naar toe? Een gemeenschap waar ‘eerlijk zullen we alles delen’ geen loze kreet is, waarin iedereen gezien wordt, mee kan doen en tot zijn recht komt. Zo’n samenleving moet Anselm Grün voor ogen hebben gehad, waar hij het heeft over het zoeken naar evenwicht tussen het recht op het leven en het recht van de ander. Het ligt allemaal al verankerd in de Verklaring van de Rechten van de Mens van de Club van Rome die ik eerder noemde.

Jeroen van Merwijk heeft er ooit een gedicht over gemaakt. Het heet mensenrechten.
Kort samengevat schreef hij dit:

“Er is jaren aan gewerkt en voor gestreden
Ze zijn niet zo vanzelfsprekend als je dacht
Niet als de zon, niet net zo onomstreden
Als de dag die volgt op de nacht

Ze moeten heel voorzichtig worden doorgegeven
Als een kwets- en kostbaar schilderij
Ze zijn de kern van een waardig mensenleven
Misschien nog wel belangrijker dan jij

Ze zijn niet voorbehouden aan Amerikanen
Of aan Westerlingen in het algemeen
Ze zijn ook voor Chinezen en voor Tibetanen
(en ik zou zeggen: ook voor de Oekraïners en de Russen)
De mensenrechten zijn voor iedereen

Soms is er iets de moeite waard om voor te vechten
Al ben je nog zo jong of slecht ter been
Geen mens ter wereld heeft géén mensenrechten
De mensenrechten zijn voor iedereen”.

Lied: Vogelvluchten doen vermoeden

Heelheid

Gelóóf ik eigenlijk nog wel dat het lukt al die onrechtvaardigheid in onze wereld op te lossen? Ben ik nog wel optimistisch? Soms ben ik gewoon sómber! Het nieuws en de krant geven zoveel negatieve informatie. Dan ben ik bang dat er onvoldoende lef in de wereld is om de noodzakelijke maatregelen te nemen. En dat ikzelf ook niet voldoende lef heb; ik ben immers deel van het systeem en zit niet aan de kant waar de brokken vallen.
Hoe radicaal kies ik zelf eigenlijk? Ik zie hoeveel plasticverpakkingen er nog in mijn afvalbakje terecht komen. We boeken in ons enthousiasme een reis naar Schotland, en realiseren ons pas later dat dat betekent dat er 3000 km gereden gaat worden. We zouden toch minderen? Mijn praktijk is weerbarstig.

Maar een volgende dag kan ik weer geïnspireerd raken als ik zie hoeveel bekende en onbekende mensen in actie komen, voorstellen doen, initiatieven ten goede ontplooien. Ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen het niet willen meemaken dat we de aarde compleet uitwonen en de toekomst van onze beschaving door onrecht op het spel zetten. We kunnen en moeten de toekomst zelf vorm geven. Beter, rechtvaardiger. Maatschappelijke ontwikkelingen kunnen, als ze verstandig worden aangepakt, de loop van de geschiedenis beïnvloeden. De betrokkenheid van mensen bij de klimaatstrijd en het onrecht in de samenleving groeit gelukkig. Dat geeft hoop.

Niemand is machteloos. Hoe klein ieders bijdrage ook is. Daarbij hoeven we niet allemaal de straat op, (dat mág wel: ikzelf word blij als ik meeloop in een klimaatmars met 40.000 gelijkgestemden, ik word blij van de acties van Grootouders voor het Klimaat, Amnesty, Greenpeace). Van initiatieven van organisaties en mensen, die gáán voor recht en rechtvaardigheid . Ik word er door geïnspireerd.
Er gebeurt dus gelukkig ook veel goeds. Dát geeft mij de hoop dat we er samen uit kunnen komen. Al moeten we wél hard aan de slag. Met wijsheid, moed en gematigdheid. Maar mijn echte hoop zit uiteindelijk dieper.

Václav Havel zegt daarover:

Hoop is niet hetzelfde als optimisme.
En evenmin de overtuiging dat iets goed gaat aflopen.
Hoop is een kwaliteit van de ziel
en hangt niet af
van wat er in de wereld gebeurt.
Het is een gerichtheid van de geest,
een gerichtheid van het hart,
voorbij de horizon verankerd.

In zijn woorden klinkt iets door van een wenkend perspectief, voorbij de horizon verankerd, dat ons de kracht geeft om het steeds opnieuw te proberen, al lijkt het soms hopeloos. Maar om vanuit hoop tot blijvend handelen te komen, hebben we besef op een nóg dieper niveau nodig.
Om werkelijk in beweging te komen heb ik uiteindelijk ook iets nodig dat mij van bínnen uit in beweging zet. Noem het: vanuit een wéten, vanuit een besef van waarde, een diep ervaren van de heelheid van het Bestaan.

Werkelijk léven is leven van binnenuit. Wat je gelukkig maakt is het beleven en vieren van je fundamentele verbondenheid met je medemensen, de aarde, met alles wat leeft, met alles wat is. Hoe je het ook bekijkt, we zijn en blijven deel van het grote geheel. Je speelt daarin je eigen rol, maar bent nooit los van alles wat is, wat was, en zal zijn. In zekere zin ben jij dat, jij bent alles, alles is in jou. We zijn één met alles wat bestaat. We zijn er deel van.

Als we daar diep besef van hebben, dan hándel je. Dan kun je en wil je handelen omdat het voortkomt uit je diepste wezen. Het is een drijfveer vanuit je ziel. Het wordt niet aangedragen door argumenten van buitenaf, door overtuigingen van anderen. Die helpen natuurlijk wel bij het bewust worden van het probleem, maar dan komt je handelen vanuit een werkelijk doorleefde verbondenheid. Als we in contact blijven met de aarde, de natuur, blijven we ook in contact met de mensheid, en met onszelf.
Vanuit dat diepste besef dat we verbonden zijn met allen, met alles wat is, de zichtbare en de onzichtbare wereld, het verleden en de toekomst, het Eeuwige en het Ene, worden we mensen die doen wat gedaan moet worden. Je kúnt niet anders. Dan weten we wat onze bijdrage aan het grote geheel zal zijn. Dan grenst ons handelen aan de waardigheid van de ander. Aan de waarde van de aarde. Dan werkt je morele kompas als vanzelf. Dáár wil ik in geloven.

Bij dat geloven is onlosmakelijk de twijfel gaan horen
en misschien wordt het daar wel mooier van….
Geloven hoeft niet iets bovenaards te zijn
maar heeft te maken met het hele leven:
met wat is of nog niet is
maar misschien wel mogelijk.
Met geloven in een ander,
dat je er zelf mag zijn,
met geloven dat gerechtigheid en vrede kunnen bestaan.

Film: The universal tree – De Universele Boom

Mijn wortels zijn diep, mijn kracht is stevig, ik ben de eerste,
ik ben de laatste,
Ik ben een boom, ik ben haar gratie, mijn energie raakt het
mensdom aan,
Ik raak de ziel, ik reik naar het hart, ik ben het geheel, ik ben een deel.
Ik strek mijn takken naar de hemel, ik groei eenvoudig,
ik probeer dat niet.
Ik ben een boom, ik ben haar kracht, Ik ben de takken, ik ben de lengte.

Refrein:
Ik ben de zanger, ik ben het lied, ik leef in het Licht, waar ik thuishoor.
Ik ben een boom, ik ben haar gratie, ik ben de bladeren,
ze vormen mijn gezicht,
Ik leef in het Licht waar ik thuishoor, ik ben de zanger, ik ben het lied.

Ik ben het leven in de boom, ik ben het Licht, het Licht is mij.
Ik ben de bladeren, die het licht bevatten, ik ben de boom
die zo helder schijnt,
Ik ben het Licht dat schijnt op de boom, ik zie jou en jij kunt mij zien.
Ik ben het vuur van innerlijk groeien, ik ben het Licht van dieper weten,
Mijn wortels ankeren in de aarde, mijn zaad is weg,
ik ben hun geboorte,
Ik ben een boom, mijn schoonheid is helder, ik ben een boom,
ik ben het Licht.

Ik ben de bloemen van deze boom, ik ben de vogels, ik ben een bij,
Ik ben de geur van elke bloem, ik ben hun Licht, ik ben hun kracht.
Ik ben het lied van heldere geuren, ik ben de geur van elke verstilde nacht.
Ik ben het kosmische leven van ‘boom’, ik ben in jou, jij bent in mij,
Ik reik naar de sterren en de sterren reiken naar mij, ik ben de maan,
de maan is mij.
Ik ben het Licht in de boom, de boom ben jij en jij bent mij.

Vrij uit de hand vertaling: Cobi Mennes

Mededelingen en fruit

Collecte

De collecte is voor Vereniging Milieudefensie

Lied: Geef de aarde door

De Engel – Anselm Grün

De engel van de rechtvaardigheid
Mag de engel van de rechtvaardigheid steeds bij je zijn
wanneer je evenwicht zoekt
tussen de verschillende neigingen van je hart,
tussen je verlangen naar vrijheid
en je verplichtingen tegenover je gezin,
tussen nabijheid en afstand,
tussen het vasthouden aan je mening
en de openheid voor de wensen van de ander,
tussen je recht op leven en het recht van de ander,
tussen jouw grenzen die bij jou passen
en de verwachtingen die anderen van je hebben.
opdat je recht kunt leven, oprecht, authentiek,
zodat je tegelijk jezelf recht doet en je naaste.

Colofon

Muziek:
CD: Mother Earth, The Flight of the Rainbow Bird
YouTube film: Mensen gevraagd
Lied met beeld: The Universal Tree van Nanne & Ankie – Michael Roads

Tekst voorblad:
Antjie Krog

Inspiratiebronnen:
Anselm Grün, Vijftig engelen voor je ziel
Antjie Krog, Broze Aarde

Collecte:
voor Vereniging Milieudefensie
(is een onderdeel van Friends of the Earth International)
Bankrekening:NL17TRIO0379254115 t.n.v. Stichting OBA o.v.v. collecte april.