Welkom

Iedereen van harte welkom op deze eerste zondag in december, eerste van de vier adventszondagen in de aanloop naar Kerst.
December in de vroegere kalender de 10^e maand van het jaar i.p.v. de 12^e.
December de maand met de verjaardag van sinterklaas.
December eindigend in oudejaarsavond met terugblikken, conferences en oliebollen.
Vandaag echter niets over deze onderwerpen maar aandacht voor profeten. Een onderwerp waar enige tijd geleden in onze vergaderingen aandacht voor werd gevraagd.

Mededelingen

Aarde, Boudewijn de Groot

Wat zijn profeten?

Wat zijn eigenlijk profeten? Profeten zijn mensen die voorspellende inzichten hebben. Dit is méér dan dat het alleen om wijze mensen gaat. Een profetie geeft meestal waarschuwingen voor wat er fout dreigt te gaan en voorspelt wat de gevolgen van bepaalde keuzes kunnen zijn.

In alle religies komen profeten voor. In de islam is de profeet Mohammed zelfs de centrale figuur. In de joodse traditie staan in het Oude Testament zestien boeken die allemaal naar een profeet zijn genoemd: vier ‘grote profeten’ (Jesaja, Jeremia, Ezechiël, Daniël) en twaalf ‘kleine’ (bijv. Hosea, Amos, Jona, Micha).

Profeten waren meestal mannen. Ze konden van alles zijn, boer, schriftgeleerde, het kon ook om outsiders gaan. Sommige oudtestamentische profeten werkten alléén, anderen leefden in groepen. Er waren profeten die rondtrokken en er waren er die ergens bleven wonen. Typische profetenkleding was de ‘harige mantel’, gemaakt van dierenvel. Volgens sommige teksten waren profeten herkenbaar aan een teken op het voorhoofd. Mogelijk waren zij kaal.

De ware profeten waren niet zozeer degenen die de ware toekomst voorspelden, maar profeten die anderen de waarheid durfden te zeggen. Vooral over onrecht of afgoderij. Valse profeten praatten anderen naar de mond.

Er waren verschillende soorten profeten. Sommigen waren politiek geëngageerd en bekritiseerden de koning en de rijken. Er waren ook wonderdoeners of profeten die magie bedreven. Er waren profeten die een hoopvolle toekomst verkondigden of juist onheil aankondigden (beide geldt voor Jesaja). Allen hadden als overeenkomst dat ze werkten vanuit een diep geloof in de rechtvaardigheid van de God van Israël.

Thomas Quartier was de Theoloog des Vaderlands in 2021 en zei over profeten: “Wat ze doen is vermanen, waarschuwen, onheil voorspellen. In het algemeen spreken ze in het openbaar. Ze richten zich tot de machtigen der aarde, ze lezen koningen de les. Maar ze spreken ook het volk aan, dat zich misdraagt en God is vergeten.
Daarnaast zijn het ook bemiddelaars. Als God boos is proberen ze Hem gunstig te stemmen, ze vragen zijn barmhartigheid voor het volk. Ze kondigen dus ook het heil, de redding aan.
Profeten zitten tussen het volk en de hemelse macht. Ze spreken niet namens zichzelf, maar namens God. Het is een vermanende stem, er moet verandering komen. Profeten zijn revolutionairen. Ze waarschuwen dat het vijf voor twaalf is, en zonder hen was het misschien vijf over twaalf.” Tot zover het citaat van Thomas Quartier.

Profeten horen irritant te zijn. Degenen voor wie de profeet opkomt, begrijpen hem of haar niet altijd. Nu zijn er mensen die irritant zijn omdat ze benadrukken dat zij gelijk hebben en dat hun overtuiging de enige juiste is. En dat het hun eigen verdienste is. Ze willen geprezen worden, maar dat maakt ze juist tot valse profeten. Want profeten gaat het niet om de eer. Ze willen wel gezien worden, maar niet op de eerste plaats vanwege hun eigen prestaties.

Iemand met een profetische trek, laat een waarheid en een werkelijkheid zien die de ander liever niet wil zien. Het heeft iets ongemakkelijks. Zoals de film An inconvenient truth van Al Gore deed met het probleem van het broeikaseffect en de opwarming van de aarde.

Profeten brengen geen onheilstijdingen. Maar ze openen mensen de ogen voor de werkelijkheid. Ze lichten sluiers op en laten zien wat er nu eigenlijk speelt. Leuk is anders, want vaak gaat dat aan de ontvangende kant gepaard met weerstand, moeite en pijn.

Ik sluit af met een mooi citaat van Kees van Ekris, Theoloog des Vaderlands in 2023. “De wereld heeft mystici nodig en heiligen, maar zeker ook: profeten. Dat zijn mensen die anders denken, anders handelen, andere idealen hebben. Zulke mensen dagen je uit om niet mee te doen met dat wat jouw tijd lelijk maakt, maar om schoonheid te zoeken, waarheid en barmhartigheid. Dat heeft onze wereld vandaag nodig.”

Zingen Lied van de verhalen

Profetenstemmen, vragen en twijfel

Wat we vaak zien bij bijbelse profeten: De aankondiging van onheil en de belofte van heil. Met natuurlijk de boodschap, wat moet er gedaan worden om het onheil af te wenden en het heil tot stand te brengen.

Geldt dit ook voor de profeten van de huidige tijd? Herkennen we het aangekondigde onheil, raakt het ons of worden anderen, mogelijk ver bij ons vandaan, getroffen door het onheil.
En de gevraagde inspanning van ons, hebben we het er wel voor over, moeten we nu in actie komen of kunnen we dit nog wel een poos uitstellen? Zijn we bereid en in staat om de vereiste inspanning te leveren, misschien kan het ook allemaal wel met minder inspanning. Of laten we de inspanning aan anderen over, met ons zal het toch voorlopig noch wel goed gaan?

Komen er veel vragen op of twijfelen we als we luisteren naar profeten van de huidige tijd. En het beloofde heil, is dit voor ons herkenbaar? Is het haalbaar of een utopie? En als het een utopie is, koester je dan de hoop om het zoveel als mogelijk is te realiseren? Zonder hoop valt er niet te leven maar met alleen hoop kom je er ook niet!
Welke profetenstemmen kunnen we nu horen? Geeft het moed, als we luisteren naar een bijbelse profeet?

Bijvoorbeeld Jesaja, genoemd als een van de grote profeten. De profeet Jesaja ziet een mooi visioen: wilde dieren die in vrede samenleven met zwakkere dieren die ze in het gewone leven zomaar zouden opeten. Het is een bekende adventstekst. Jesaja spreekt zijn profetie allereerst uit voor mensen in zijn eigen tijd, maar zijn inspirerende toekomstverwachting daagt telkens weer uit tot nieuwe uitleg. In Jesaja 65 lezen we over een nieuwe schepping. Deze nieuwe schepping is een voortzetting van wat er al bestaat. Wie luistert en handelt naar het woord van de profeet gaat een vreugdevolle toekomst tegemoet. Zo wordt het hele boek Jesaja afgesloten met vreugdevolle hoop.

Huub Oosterhuis schreef over dit visioen een lied dat we al vaak hebben gezongen: Dat een nieuwe wereld komen zal. We zingen: daar bouwen wij veilige buurten, wonen dooreen in wijken van vrede in schaduw van bomen. Moge er in deze veilige buurten plaats zijn voor hen die vluchten moeten door de veranderingen in het klimaat, de bedreigingen van oorlog en geweld of de bedreigingen om de geaardheid. Een lied dat ons kan helpen om de hoop op een betere wereld levend te houden.

Zingen Dat een nieuwe wereld komen zal

Enkele moderne profeten

Vanuit mijn katholieke achtergrond ben ik niet opgegroeid met veel kennis van de bijbelse profeten. Er zijn echter gelukkig ook andere profeten uit recentere tijden. Mijn zoektocht begint met de vraag “wie vind ik een profeet”. Zoekend kom ik op een tweedeling, profeten die gebeurtenissen voorspellen en profeten die ontwikkelingen voorspellen.
De Apocalyps is een geliefd onderwerp voor de eerste groep. Ik herinner mij Johan Huibers, die een Ark van Noach van dennenhout heeft gebouwd, die helaas niet zeewaardig bleek te zijn en ergens in een Engelse haven verkommert. Jules Verne voorspelde gebeurtenissen die wel zijn uitgekomen zoals de reis naar de maan, in tachtig dagen de wereld rond en nog veel meer.

In de toelichting in de vieringenlijst worden King, Tutu, Merkel en Greta Thunberg genoemd als profeten. King, Tutu en Merkel beschouw ik echter meer als grote verzoeners in de samenleving en zijn daarmee van onschatbare waarde geweest. Greta Thunberg past met haar visie op de toekomst beter in mijn profetenprofiel, ook nu er enige ophef is over haar recente optreden.

Vanaf het moment dat ik de speurtocht ben begonnen, ben ik mij veel meer bewust geworden van de profetische waarde van veel onderzoekers. De Club van Rome en IPCC kennen we allemaal. Ik schets kort een paar recente publicaties die veel indruk op mij hebben gemaakt.

Peter Kuipers Munnike en Martijn van Calmthout rapporteren op basis van jarenlang onderzoek, in hun boek “Alles smelt” heel nauwkeurig wat er met de ijsmassa’s op Antarctica en Groenland aan het gebeuren is en beschrijven in heldere scenario’s de verwachte gevolgen. KNMI gaat mee in deze voorspellingen. Inmiddels worden de Tuvalu eilanden in de grote oceaan ontruimd en verhuizen de bewoners naar Australië.

Cor van Beuningen en Kees Buitendijk, beide onderzoekers bij Socires in Den Haag, waarschuwen voor de toenemende kwetsbaarheid van de democratie in Nederland door de morele en sociale afbraak binnen onze maatschappelijke instituties en daarmee voor de gevolgen voor de vitaliteit van onze democratie.
Zij refereren aan de Duitse staatsrechtgeleerde Böckenförde, die in de jaren zestig publiceerde dat de moraliteit en collectiviteit niet bij de staat en de markt vandaan komt, maar bij het gezin, familie, verenigingen, kerken, vrijwilligersverbanden en het publieke domein, zoals het onderwijs, armenzorg, huisvesting, gezondheidszorg, jeugdwerk, ouderenzorg e.d. In al deze instituties leren mensen om op een sociale manier met elkaar om te gaan. Zo ontstaan vertrouwen, engagement en onderlinge verbondenheid, zegt hij. En voegt daar aan toe dat het belang van deze vormingsprocessen voor de vitaliteit van de samenleving nauwelijks te overschatten is.

Hans Rodenburg, Noortje Thijssen en Koen Bruning publiceren in “Er is wél een alternatief” dat er een postkapitalisme moet komen om een einde te maken aan de roofbouw op aarde.
Zij schrijven dat het kapitalisme de wereldvrede niet dichterbij heeft gebracht. Zij leggen beknopt uit wat er volgens hen is gebeurd. Elites zijn erin geslaagd om onze democratische systemen in te pikken. De mensen met economische, culturele en politieke macht schermen zich af voor democratische tegenmacht en beheersen de besluitvorming. Om dat te doorbreken, moet de kennis van burger, wijkbewoner, mantelzorger, lokale boer, arbeider en kunstenaar worden ingezet om een brug te slaan tussen systeem- en leefwereld. Bewoners kennen hun gezamenlijke behoeften beter dan het verre Den Haag. Zulke buurtgewijze initiatieven krijgen gelukkig aandacht in de pers.

Hannah Arendt, een Duits-Amerikaans filosoof van Joodse origine, stelde vast dat er in de politiek teveel emoties en trauma’s een rol spelen in de besluitvorming of zelfs bewust gebruikt worden. Zij onderzocht totalitaire systemen, hun behoefte aan vijanden om geloofwaardig te zijn en de gevolgen daarvan voor de vrijheid van burgers. In de Nederlandse verkiezingsbeloftes zien we dit ook, inspelen op gevoelens.

Tenslotte noem ik de Britse wetenschapper Mike Hulme die aandacht vraagt voor meer dan het klimaat. Hij zegt: Het tegengaan van klimaatverandering is een ideologie op zich geworden. Hij ziet zelfs een publieke ‘obsessie’ met het halen van klimaatdoelen. Alsof al het leed van de wereld als sneeuw voor de zon verdwijnt als we het klimaat stabiliseren op het wondergetal van 1,5 graad opwarming. Dat komt zegt hij doordat klimaatwetenschappers met hun op natuurkunde gebaseerde computermodellen redelijk goed vooruit kunnen kijken en andere wetenschappers niet. Dat zet ze op voorsprong: Ze weten al hoe hoog de zeespiegel straks staat, terwijl de econoom geen flauw idee heeft hoe de beurskoers later loopt en de politicoloog onmogelijk kan zeggen wat er straks op het wereldtoneel gebeurt.
Hij noemt de zeventien ontwikkelingsdoelen van de VN, die een veel completer beeld geven van de wereld die we nastreven. Die doelen gaan ook over vrijheid, veiligheid, onderwijs, voedsel, gezondheid, energie, schoon drinkwater, sanitair en gendergelijkheid. Hij adviseert om deze behoeften met elkaar in verband te brengen. Dat maakt het klimaat, op zijn best, een erg onvolledige manier om de toekomst te bezien. We hebben alleen nog geen modellen die ons daarbij kunnen helpen.

Wat deze profeten gemeen hebben is dat degenen die zij willen aanspreken niet luisteren. Hulme zegt dat zelf al in zijn interview. Ik geloof dat dat bij die oude bijbelse profeten ook zo was. Politiek Den Haag is hiervan een mooi voorbeeld. Soms roepen profeten zelfs weerstand op onder bepaalde bevolkingsgroepen. De complotdenkers zijn daar mooie voorbeelden van.
En ook de ontkenners zoals onlangs bleek hoeveel volgers die hebben.

Gelukkig zijn er ook veel mensen die de boodschappen van de moderne profeten wel horen en begrijpen en ook actie ondernemen. Amnesty International, Greenpeace, Milieudefensie, Vluchtelingenwerk, Rode Kruis, Halve Maan, Artsen zonder grenzen, Oxfam Novib, Leger des Heils, #MeToo en nog vele andere organisaties zijn mooie voorbeelden van internationale en nationale organisaties met moedige strijders met visie voor een betere wereld. Ook in klein verband zijn er talloze groepen die zich lokaal inzetten voor ondersteuning, behoud en ontwikkeling van een sociale samenleving. Twijfelen en openstaan voor andere meningen helpt daarbij.

Tot slot wens ik dat veel burgers en bestuurders hun steentje bijdragen aan een betere wereld waar zij dat kunnen en dat is mooi.

Zingen: Wat ook gebeurt

Collecte voor De Herberg

The Times They Are A-Changing, Bob Dylan

Zingen Lied van dromen en vergezichten

Zegenwens

Om genade en ontferming
waar mensen en dieren
bomen en natuurgebieden
door branden worden getroffen

Om genade en ontferming
waar zee en aardbevingen
huizen hebben laten instorten
mensen en dieren zijn omgekomen

Om genade en ontferming
waar aanhoudende hitte
akkers uitdroogt
oogsten laten mislukken

Om genade en ontferming
waar mensen moeten vluchten
vanwege honger, dorst en oorlog
waar mensen niet welkom zijn

Om een aangroeiende tsunami
van genade en solidaire ontferming
van mensen in verbinding met elkaar
tegen de verlammende berusting in.

Colofon

Bronnen:
Open Deur, september 2017
Profetenstemmen van Thomas Quartier

Zegenwens:
Marinus van den Berg

Voor de collecte:
Bankrekening: NL17 TRIO 0379 2541 15  t.n.v.  Stichting OBA