Thema: Het Systeem

 

Welkom

Fijn dat jullie er vanmorgen allemaal zijn bij deze viering. De vakantietijd is voor velen voorbij. Er zijn nog wel mensen afwezig omdat die op afstand nazomeren. Ook zijn er die door ziekte vanmorgen er niet kunnen zijn. We denken aan hen.

Deze viering is in een tijd waarin er veel mensenleed is door hitte, droogte, branden, overstromingen, hongersnood, oorlog en geweld en veel vluchtelingen zonder een thuis. Zelfs dichtbij in Nederland waar de opvang zwaar tekortschiet. Groeiende armoede.

En toch……en toch beginnen we met het aansteken van de kaars om met dat kaarslicht te symboliseren dat we het geloof en de hoop op een betere wereld niet opgeven. (De kaars wordt aangestoken).

Collecte

De collecte vanmorgen is voor mensen die door alle heersende systemen in onze maatschappij tussen wal en schip dreigen te vallen, maar gelukkig een open deur vinden in de Herberg. De Herberg aan de Deventerstraat werd in het verleden door de Stichting City Pastoraat opgericht en gesteund door veel diaconieën van de Apeldoornse Kerken. Ook wij als basisgemeente dragen ons steentje bij. Ook door inzet van meerdere vrijwilligers. Met onze collecte vanmorgen willen wij de Herberg een extra steuntje in de rug geven.

Zingen

Ik wens jou vrede, gegroet ben jij
En wie je ook bent,
Wees welkom hier.
Gegroet ben jij, gegroet ben jij.
Ik wens jou vrede, gegroet ben jij.
Gegroet ben jij en wie je ook bent wees welkom hier.

Inleiding op het thema

In dit najaar is het hoofdthema bij de achtereenvolgende vieringen “Ontmoetingen met bijzondere mensen”. Als eerste is daarbij genoemd de schrijver en dichter Leo Vroman. En om maar met de deur in huis te vallen is het bijzondere aan hem, dat hij in zijn bundel ‘Psalmen en andere gedichten’ de Schepper aanroept als Systeem.
‘Ik wil geloven in een Systeem dat onmenselijk groot is en dat ons menselijk heelal, en elk ander heelal, waarin ieder en alles een onbegrijpelijk mooie plaats inneemt, bestuurt’.

Zijn credo: ‘Ik geloof dat alles heilig is’. Op 18 januari 1997 schreef de dichter Leo Vroman in Trouw een essay over de toekomst van de religie (Letter & Geest). ‘Levensverkalking’ noemde hij religie toen. Maar dat alles samenhangt, in welke gedaante dan ook, dat geloofde hij toch wel.

Hij zei daarover onder meer: ”Ik heb dus, gelovend in Alles met inbegrip van ons heelal, met inbegrip speciaal van de bron of oorzaak en de vernietiging van Alles, gezocht naar een naam daarvoor, en, bij gebrek aan beter, gebruik ik in een nog steeds groeiend stel psalmen het woord ‘Systeem’.
Aan ‘Systeem’ kleven twee gevoelswaardes. De ene is vijandig, in de betekenis van een systeem waartegen nauwelijks te vechten is, zoals je niet op kunt tegen een vijandige regering.”
De andere heeft te maken met de natuur: als bioloog heeft Vroman steeds geprobeerd te achterhalen of iets in die natuur onderdeel is van een groter geheel. Dat leidde tot wonderbaarlijke ontdekkingen.

Met het woord ‘Systeem’ zijn wij als voorbereiders aan de haal gegaan. Allereerst omdat het woord systeem als aanduiding voor iets wat onmenselijk groot is ons intrigeert, in zowel negatieve als positieve zin; zowel de donkere als de lichte kant daarvan. Het doet wat met je. Met jullie ook?

Maar zitten we daar nu op te wachten; op een verhandeling over systemen? Het is toch beter om het over mensen van vlees en bloed te hebben. Over ons dus? Dat mag dan waar zijn, maar gaandeweg in deze viering hopen we duidelijk te maken dat het woord ‘systeem’ een zeer geschikte kapstok is om het over onze samenleving te hebben en over wat daar allemaal gaande is. Dus het gaat over ons.

Bij de voorbereiding kwamen wij op meerdere invalshoeken:
(1) De toenemende afhankelijkheid van allerlei systemen: de bureaucratie.
(2) Hoe zit het met bij al die afhankelijkheden met onze vrije wil en onze vrijheid?
(3) Hoe gaan we om met onze aarde als systeem en ons rentmeesterschap?
(4) Waarin willen wij geloven?
(5) Daarna volgt “een stap opzij” om aardse systemen omver te werpen om uit te komen bij de zegenbede.
Laat u verrassen!

Intermezzo: pianospel

De toenemende afhankelijkheid van allerlei systemen: de bureaucratie

Je wordt doodgegooid met systemen of je wilt of niet. De Google-god zegt over systemen: “Een systeem is een entiteit die is samengesteld uit meerdere kleinere, met elkaar samenhangende, of op elkaar inwerkende componenten, en die door de relaties tussen de componenten enige mate van samenhang, ordening en complexiteit vertoont. Bent u er nog?

Zoals gezegd “fijn dat jullie er allemaal zijn”. Wie is hier vanmorgen voor het eerst in de basisgemeente? Wie komt hier al langer? Hoeveel jaren?…….. Toch ook weer een (waardevol) systeem.

Er zijn systemen te over op onze wereld. Zo hebben alle grote bedrijven en instellingen systeemregels waar je je aan moet houden als je contact met ze zoekt. Denk b.v. aan:
1. Pensioensystemen.
2. Dienstregelingen openbaar vervoer.
3. Callcenters met een vraag en antwoordmenu.
4. Regels voor de bijstand.
5. Subsidiesystemen.
6. En wat te denken van Lundia systemen.
7. Klik en klak systemen.
8. Plafond systemen.
9. Therapiesystemen.
10. Woensdag gehaktdag systemen.
11. Vrijdag visdag-systemen.
12. Zondag soepsystemen.
13. Robotica systemen als hulp of vervanging van zorgpersoneel.
14. En dan ook nog een systeem van toeslagen.
Teleurgesteld in systemen?
15. In welk systeem dan ook?
16. Eerst zat je wellicht in een kerkelijk systeem en nu in een Oecumenisch basisgemeentesysteem.
17. Misschien zat je in geen enkel systeem (dacht je). Maar wacht; dat is toch ook een systeem!
18. Je stapt uit een systeem omdat je het niet meer bevalt.
19. In het systeem kom je mensen tegen en die kunnen soms raar doen. Genadeloos zijn!
20. Wat is nu voor jou het beste systeem.
21. Past in jouw systeem geen pijporgel?
22. Past in jouw systeem geen preekstoel?
Wil je mijn systeem? Nee!?
23. Dus; je wilt niet mijn systeem?
24. Nou, dat is dan jammer want mijn systeem is beproefd en goed bevonden door mijzelf!
25. Is jouw systeem beter? O ja! Ik hoor het graag.
26. Kun je systeemloos zijn?
27. Of ga je voor een mysterieus systeem, dat kan. Ik heb alle soorten in de aanbieding.
28. De een is wat duurder dan de ander.
29. O, ik heb ook een eerlijk economisch systeem in de aanbieding. Iets nieuws in Nederland!
30. Geloof je in een systeem dat ontwikkeld is dat in ieders behoefte voorziet?
En dan heb je ook nog hulpsystemen die misschien toegankelijk zijn en hoop je een toegankelijke helpdesk te treffen.

YouTubefilmpje over lange wachttijden van Harry van Meegen

Hoe zit het met onze vrije wil en onze vrijheid?

Laten wij het eens hebben over “de vrije wil” en “onze vrijheid” binnen onze leefsystemen; want daar houden we toch zo van? Is het een illusie om te denken dat we een vrije wil hebben? We worden toch geregeerd door maatschappelijke en economische systemen en door systemen van de natuur. Dan is een vrije wil en vrijheid toch een illusie?

In protestantse kringen werden we vroeger onderwezen in de Heidelbergse catechismus. Daarin zijn vragen en bijbehorende antwoorden opgenomen die jonge mensen uit het hoofd moesten leren om ze zo te vormen tot goedgelovigen. Eén van de vragen heeft te maken met ons thema van vandaag: Wat verstaan we onder de voorzienigheid Gods.

Het antwoord kwam erop neer dat alles zo’n beetje door de Almachtige was voorbestemd. Alle dingen overkomen ons niet bij toeval maar door zijn Vaderlijke hand. Mattheüs 10:29 werd in dit verband ook wel geciteerd. Populair gezegd: Er valt geen mus ter aarde zonder de wil van de Almachtige. Wij geloven daar zo niet in. Meer in filosofische zin is wel te zeggen dat elke gebeurtenis volgt op een andere veroorzakende gebeurtenis. Dus elke gebeurtenis heeft een oorzaak. En zo via wetenschap terug vorsend naar een tijd van ruim 13 miljard jaar kom je dan naar huidige inzichten op een oerknal als oorzaak voor het ontstaan van ons heelal.
Maar wie veroorzaakte dan die oerknal die het heelal deed ontstaan en alle ontwikkelingen daarna? Vroman zou zeggen dat dit het Systeem was.

Weer in het hier en nu is er een groeiend aantal factoren (noem het oorzaken) die voor ons bepalen wat we kunnen doen en wat we moeten laten. De afhankelijkheden in onze materialistische wereld worden steeds groter. Stel dat er een elektriciteitscentrale uitvalt. Wat kunnen we dan nog? Geen verlichting, geen telefoon, geen televisie en geen internet. En als al die voorzieningen wel voorhanden zijn, ervaren we dagelijks dat we ingekapseld zijn in de bureaucratie van overheid, grote bedrijven en instellingen. En de digitale wereld zorgt ervoor dat de grootmachten op deze wereld ons steeds meer kunnen volgen door camera’s en door wat wij achterlaten in bijvoorbeeld Google en Social Media.
In China is men druk met systemen om mensen op straat te volgen met behulp van gezichtsherkenning om vervolgens te controleren of mensen zich wel aan de verkeersregels houden. De overheid kan zo met digitale strafpunten beperkingen opleggen mensen die te vaak de fout in gaan.

Hoezo heeft de mens nog een vrije wil of vrijheid? In de wereld van nu zou je kunnen stellen dat we nog wel een vrije wil hebben, maar dat de geboden ruimte voor vrijheid steeds kleiner is geworden en door maatschappelijke en politieke systemen wordt bepaald. Die ruimte is bijna helemaal weggenomen voor mensen die moeten leven onder de druk van totalitaire politieke systemen, gevestigd door agressie en oorlog. (Zij hebben nog hun innerlijke vrijheid?)

Kort door de bocht: Vroeger werd ons geleerd dat de Almachtige alles bestierde. Vrijheid alleen binnen zijn geboden. Nu denken we vrijheid te hebben, maar worden we geleefd door aardse systemen. En technische systemen worden daarbij nog steeds sterker. Het materialisme ten top.
In deze aardse systeemontwikkeling willen wij pertinent niet geloven. Het maakt de machtigsten der aarde steeds machtiger en steeds rijker en beknot onze vrijheid.

Zingen: Een lied om vrijheid

Als vrijheid was wat vrijheid lijkt, wij waren de mensen niet die wij nu angstig zijn,
Wij zaaiden bronnen uit in de woestijn, wij oogsten zeeën zonder te vervaren.

Wij, tussen moed en wanhoop. Waarom weten wij wel wat leven is maar leven niet?
Soms gaan wij op de vleugels van een lied en durven onze zwaartekracht vergeten.

Verlangen, pijn van onbekende duur, turen de verte in, niet kunnen laten een stad te zien,
Een tuin doorschijnend water. Dan valt de nacht over het middaguur.

Voorgevoel van liefde duurt het langst, heugenis aan het woord in den beginne.
Licht, ongebroken valt het bij ons binnen. Even zijn wij ontkomen aan de angst.

Als vrijheid was wat vrijheid lijkt, wij waren de mensen niet die wij nog angstig zijn.
Wij zouden niet meer vluchten voor de pijn en voor de grootste liefde niet vervaren.

Het omgaan met onze aarde en ons rentmeesterschap

Is er iemand van jullie al in het Arnhem-museum geweest? Het is goed om daarnaartoe te gaan. Je wordt daar geconfronteerd met de “wereld vernietigingssystemen”. Ik heb geprobeerd om de woorden die ik daar heb gelezen samen te vatten in een tekst die wellicht past in onze “systeemviering”.

Vliegvakanties, om het jaar een gloednieuwe smartphone, om de drie jaar of wat langer een nieuwe auto. Voor de meeste mensen op de wereld ongekende luxe. Fabrieksarbeiders, boeren, mijnwerkers, pakketbezorgers voorzien een kleine groep bevoorrechten voortdurend van mobieltjes, laptops, elektrische auto’s, kleren, koffie en chocolade. Mooie auto’s, sieraden, make-up: het verwijst naar de aantrekkingskracht van glitter en glamour. Voor al die luxeproducten zijn grondstoffen nodig.

Mensen die meewerken aan de productie van die luxegoederen werken vaak onder slechte omstandigheden. In de landen waar de grondstoffen voor die felbegeerde producten vandaan komen, betalen mensen en dieren de hoogste prijs. Kan zoveel rijkdom duurzaam zijn? En moet de verdeling ervan niet op zijn minst eerlijker?
Veel van die grondstoffen bevinden zich in de Afrikaanse bodem. Het delven ervan is schadelijk voor de aarde, maar zeker ook voor de mensen die dit zware en onderbetaalde werk moeten doen.

Wie in een rijk land woont en zich dure spullen kan veroorloven, ziet de verwoesting van landschappen en het lijden van mijnwerkers ver weg niet.
Over een rampzalig systeem gesproken! Is dat de prijs voor onze welvaart?
Welke prijs mag de welvaart hebben? Welke systemen moeten we doorbreken?
We zetten onze leefbaarheid op het spel en eten onze planeet op.

Sommige systemen moeten vernietigd worden!
Wij hopen dat de viering van vanmorgen inspiratie geeft tot verbondenheid. In de directe omgeving om je heen, maar ook ver weg naar diegene die onze welvaart mogelijk maakt.

Laten wij in onze kleine omgeving het goede doen en in gelijkwaardigheid verbonden zijn. Laten we genieten van onze flora en fauna, laat dit een fascinatie van ons zijn. Doe je mee om een goede rentmeester te zijn hoe moeilijk dit soms ook is?

In liefde rebelleren onderschat dat niet!

Als je meedoet dan geloof je in de mogelijkheid om de wereld om te keren. We gaan daar nu over zingen.

Zingen: De wereld omgekeerd

De wijze woorden en het groot vertoon, de goede sier van goede werken,
De ijdelheden op hun pauwentroon, de luchtkastelen van de sterken:
Al wat hoog staat aangeschreven, zal Gods woord niet overleven.
Hij wiens kracht in onze zwakheid woont, beschaamt de ogen van de sterken.

Zijn woord wil deze wereld omgekeerd: dat lachen zullen zij die wenen,
Dat wonen zal wie hier geen woonplaats heeft, dat dorst de honger zijn geleden.
De onvruchtbare zal vruchtbaar zijn, die geen vader had zal vader zijn.
Mensen zullen and’re mensen zijn, de bierkaai wordt een stad van vrede!

Wie denken durft dat deze droom het houdt, een vlam die kwijnt maar niet zal doven,
Wie zich aan deze dwaasheid toevertrouwt, al komt de onderste steen boven:
Die zal kreunen onder zorgen, die zal vechten in’t verborgen,
Die zal waken tot de morgen dauwt: Hij zal zijn ogen niet geloven!

Waarin wil ik geloven

Wij geloven niet in de macht die rijken hebben om met hun rijkdom de vrijheid van ons mensen te beknotten. Wij geloven in de kracht van Liefde die, al voor het ontstaan van het heelal, er was. We vertrouwen op basis daarvan dat er een wereld komt, waarin mensen vreedzaam kunnen samenwonen.

Geloof in een duurzaam perspectief voor onze kinderen en kleinkinderen; geloof in rentmeesterschap van deze aarde; geloof in een leven met echte vrijheid van denken, spreken en luisteren; geloven in de voortgaande creativiteit van mensen door het Goddelijke ingegeven, geloof in de vorm van nieuwe duurzame uitvindingen, in muziek, schilderkunst, dichtkunst. Geloven in een liefdevolle betrokkenheid van mensen voor elkaar en voor de natuur.

Hierin geloven kan alleen maar, als er sprake is van een open Systeem dat in vrijheid kan worden opgebouwd of hersteld in samenhang met alles wat de natuur te bieden heeft. Daarmee kan de bewoonbaarheid van de aarde groeien, omdat er voldoende wordt geluisterd naar en geleerd wordt van elkaar. Als dit het Systeem is waarover Leo Vroman sprak in zijn psalmen, dan willen wij daarin geloven.

Zingen: Ooit in schaduw van rozen

Ooit in schaduw van rozen, langs snel vlietend water
zullen wij wandelen, vreemdelingen bekenden zingen
liefkozen, lachen, lachen in alle talen.
Dat zal een droom zijn.

Daar aan wijd open vensters, in menigte stemmen zullen wij wonen,
Honderd worden en sterven zoals graankorrels sterven:
Niets zal verloren, niemand voor niets zijn.

Hart vermoedt het, verstand wikt en weegt het God geve het –
Of zeg niet God, zeg Bron van vrijheid, Genade.
Noem hem Komende, Liefde,
Eerste en Laatste,
Alles in allen.

Even een stap op zij!

Wie heeft de krant afgelopen week gelezen……. Prima! Het gaat bij de Oecumenische Basisgemeente toch om de krant en de bijbel? Ja toch!? Nu we dan toch het woord “bijbel” noemen even dit: Jezus die was mij er eentje (met alle respect) en over het verbreken van systemen gesproken!

Jullie kennen vast wel het verhaal van de tollenaars:
“Ze kwamen in Jeruzalem. Hij (Jezus) ging de tempel binnen en begon iedereen die daar iets kocht of verkocht weg te jagen; hij gooide de tafels van de geldwisselaars en de stoelen van de duivenverkopers omver, en hij liet niet toe dat iemand voorwerpen over het tempelplein droeg. Hij hield de omstanders voor: “Staat er niet geschreven: Mijn huis moet voor alle volken een huis van gebed zijn? Maar jullie hebben er een rovershol van gemaakt!”

De hogepriesters en de schriftgeleerden hoorden wat er gebeurd was en zochten naar een mogelijkheid om hem uit de weg te ruimen; ze waren bang voor hem, omdat het hele volk in de ban was van zijn onderricht. Nadat de avond gevallen was, gingen Jezus en zijn leerlingen weg uit de stad.
Soms ken je ook wel het machteloos gevoel dat je iets wilt doen maar hoe! Hij durfde een systeem letterlijk om ver te werpen, om het terug te brengen in de staat zoals het bedoeld was.

Maar wat denk je van de situatie van de overspelige vrouw! We lezen dat de vrouw was betrapt op overspel. De wet eiste destijds dat zij moest worden gestenigd. Een afschuwelijke dood! En wat gebeurde er met degene waarmee zij overspel had gepleegd?
Weet je wat ook smerig was, dat de Joodse leiders deze vrouw gebruikten als een val waar ze Jezus mee wilde lokken. Als Jezus zou zeggen dat ze niet gestenigd mocht worden, dan konden de Joodse leiders hem arresteren omdat hij de wet van Mozes overtrad.
Als hij er bij hen op zou aandringen haar wel te stenigen, zouden ze dat aan de Romeinen doorgeven. Deze lieten niet toe dat Joden hun eigen terechtstellingen uitvoeren.

Jezus heeft deze aanvallen heel mooi afgeslagen. Hij sprak tot hun hart “wie zonder zonde is werpe de eerste steen”. Door te zeggen dat alleen iemand die nooit zondigt de eerste steen mocht gooien, benadrukte hij het belang van barmhartigheid en vergeving.
Jezus toont liefde en aanvaarding naar deze vrouw.
Er werd daar een systeem omvergeworpen vanuit Liefde en niet vanuit agressie! Of te wel liefdevol rebelleren!

Als mens zijn we op de loop gegaan met het gedachtegoed van Jezus en zijn er op basis daarvan systemen ontstaan die geweld tolereerden en mensen in hun vrijheid hebben beknot.
Hoeveel lef hebben wij om die systemen te doorbreken?

Afsluiting: We laten het woord Systeem nu maar achter ons.
Het woord op zich is koud en hard en niet liefdevol.
Laten je omringen door warmte en liefde die de naasten geeft aan ons.
Niets mooiers is dan elkaar de zegen toe te zingen en dat doen we zover als jullie dit lukt staande en we nodigen jullie daarna graag uit voor koffie/thee.

Zingen: Zegenbede

Dat wij gezegend onze levensreis mogen vervolgen.
Dat wij elkaar mogen zegenen
door met ogen vol mededogen te kijken,
met oren bereid om te luisteren,
met handen die willen troosten,
met woorden uit ons hart,
geïnspireerd door Hem die enkel liefde is.
Vrede zij ons allen, vrede zij ons allen.