“Met de moed der Hoop”

 

1 Welkom

Welkomstwoord

Welkom allemaal op deze Paasviering van de Oecumenische Basisgemeente in Apeldoorn. Wij, Cor en Ton, hebben deze voorbereid voor vorig jaar Pasen, maar daar kwam corona tussen. Inmiddels is het thema bij ons gerijpt en hebben wij ons digitaal verder ontwikkeld. Bovendien schoof Ellen bij ons aan. Wij hopen dat we met elkaar, ondanks enige beperkingen, er een echte Paasviering aan zullen beleven.

Het thema van vandaag is Hoop. Na de zogenaamde “Goede” Vrijdag, waarop de wanhoop van Jezus en zijn volgelingen centraal stond, is de opstanding van Jezus, waar wij nu bij stilstaan, een teken van hoop, zó overweldigend dat het nauwelijks te bevatten is. Zo hebben zijn volgelingen het destijds ook ervaren.

In onze viering willen wij het contrast tussen wanhoop en hoop uit laten komen. In deze wereld is hoop namelijk allerminst vanzelfsprekend.
Is het verhaal van de opstanding van Jezus ook voor ons een teken van hoop?

Wij zullen aansluiten bij de actualiteit en bij het evangelie.

Zang. “Als alles duister is”

Als alles duister is,
ontsteek dan een lichtend vuur
dat nooit meer dooft,
een vuur dat nooit meer dooft.

Vervolg welkomstwoord

De Paaskaars. Een symbool van licht dat nimmer dooft, een symbool van hoop! Je moet maar durven om in deze tijd van oorlogen en onderdrukking, vluchtelingen en virussen het over hoop te hebben!

Ondanks dit zijn wij de uitdaging om het over hoop te hebben niet uit de weg gegaan. Het was en is een confrontatie met de wereld waarin we leven en met ons zelf. We wilden niet de kop in het zand steken maar de strijd aangaan! Bijvoorbeeld door op te staan tegen wanhoop, cynisme, berusting en vlucht. Dat klinkt moedig maar misschien is het naïef.

Hoop is hét thema voor Pasen.
Opstaan en je naam horen roepen, zoals dat Maria overkwam bij het lege graf(1). Laten we vandaag met het thema hoop ook de kern van het Paasfeest vieren. Met Pasen is er echt iets te vieren!

Gaat het ons lukken om de schoonheid van het leven te zien door alle ellende heen?
We nemen jullie mee in het proces dat we zelf doormaakten en beginnen met indrukken die ons de hoop ontnemen. Gebeurtenissen die ons doen wanhopen. Daarna zoeken we aanknopingspunten waar wij, ondanks alles, hoop uit kunnen putten, want hoe waanzinnig alles ook lijkt, we leggen ons er niet bij neer. Pasen betekent immers hoop!

2 Beelden van verdriet

Hoezo hoop!?

Hoezo hoop, wat een ellende Ton. Veraf en dichtbij! Massaal en geniepig klein. Om de moed te verliezen. Doden, zieken, gewonden, armen, daklozen, vluchtelingen, gevangenen, gemartelden, hongerigen,eenzamen… Ondertussen verpesten wij met onze welvaart het klimaat.

Hadden we het over hoop?

Waar is de mens, wat met al die families die in verdriet zijn gedompeld? Systemen, materialisme, egoïsme knettergek word je daarvan hoe moet dit nu! Wat moet dit worden!

Toen ik nog jonger was dan dat ik nu ben heb ik, waarschijnlijk net als velen van jullie, meegelopen in de Vietnam protestmars in 1973 en de vredesdemonstratie in1981.
Wat zou het toch wat zijn dat machtigen en machtelozen zich zouden verbinden. Maar oorlogen en massaslachtingen gaan steeds door en we zijn in de ban van terreur terecht gekomen. Je ziet een toename in de tegenstellingen van godsdiensten. Racisme leeft op. Ook is er een wereldwijde immorele graaicultuur ontstaan.
Hoe hoop, wat hoop! Ellende is het, zwart als de nacht een zootje en wat “kaars van het licht dat nimmer dooft”!
3 Het doven van de kaars

Hoe komen wij hier uit.

Cor, Hoe komen we hier uit? Is hoop toch een droom, een verlangen, een fictie en méér niet??? Pfff! (Kaars uit).

4 Worsteling

Zulke momenten hebben we regelmatig meegemaakt tijdens onze worsteling rond het thema Hoop.

Je kunt wel een mooie, gladde viering maken vol hoopvolle momenten met de deuren en de ramen dicht en de verwarming aan en liederen van Huub Oosterhuis op de achtergrond en de Paaskaars aan. Hoop is dan wel erg gemakkelijk.

Laten we eens gewoon bij onszelf beginnen.

Wanneer je een bepaalde leeftijdsgrens gepasseerd bent dan getuigt het van realiteitszin dat je kan vergeten dat je ooit zal voldoen aan je volmaakte ik. Als je eerlijk naar je leven kijkt, zal je moeten erkennen dat je wellicht een aantal dingen goed hebt gedaan maar ook sporen van verdriet hebt achtergelaten.

Dat je niet aan je eigen verwachtingen hebt voldaan en al evenmin aan die van de anderen. Of ben ik nu de enige die dat weleens denkt?

Je kunt jezelf soms zo verdraaid verlaten voelen. Hopeloos. Misschien moet ik hier doorheen? Is dit nodig om weer hoop terug te krijgen? Het durven uitroepen dat je je verlaten voelt en uiting geeft aan je gevoelens? Die delen met anderen? Kwetsbaar durven zijn? Dat kennen anderen toch ook!?

Misschien is dáár een aanknopingspunt om verder te komen. Wie weet kan ik iets betekenen voor een ander die het niet meer ziet zitten, die de wanhoop nabij is, die geen perspectief meer heeft.

Ik zou anderen hoop kunnen geven!!

Je kunt tot de ontdekking komen dat hoop geven is hoop terugkrijgen. Wanneer geef je hoop; ziekenbezoek, eten koken voor anderen, een arm om de ander heen slaan… Je krijgt als het ware hoop op voorwaarde dat je ook hoop geeft!? Werk dat zo? Een soort van “Boemeranghoop”?Iemand die hierover een fundamentele uitspraak deed is VaclavHavel(2).

“Diep in ons zelf dragen we de hoop.
Als dat niet het geval is, is er geen hoop meer.
Hoop is een kwaliteit van de ziel
en hangt niet af van wat in de wereld gebeurt.
Hoop is niet voorspellen of vooruitzien.
Het is een gerichtheid van de geest,
Een gerichtheid van het hart, voorbij de horizon verankerd.”

Deze viering over hoop past bij Pasen. Alles verandert voortdurend, maar Pasen blijft. Het is een Paasfeest, met paaseieren, een paasweekend, een paasvakantie. ..

En de opstanding dan?

De opstanding in het Paasverhaal, dat eeuwenlang mensen hoop gaf op een leven na de dood. Voor velen iets om met verlangen naar uit te zien. Het Paasverhaal als een licht in de duisternis.

Een verhaal dat ons hoop geeft. Opstanding kan ook (letterlijk!) betekenen: het er niet bij te laten zitten, in beweging komen, actie! Anders is er berusting en dat is dodelijk. Opstaan tegen het cynisme of de wanhoop.

In de eerste betekenis van opstanding ontvangen wij het licht waar wij hoopvol naar uitzien. In de tweede betekenis ontsteken wij zelf het licht. Het licht dat volgens Havel in ieder van ons is.

Hoop hebben betekent dan ook hoop geven. In beide gevallen is hoop als een licht dat nooit meer dooft.

Zang. “Licht dat ons aanstoot in de morgen”

Licht dat ons aanstoot in de morgen
voortijdig licht waarin wij staan,
koud, één voor één en ongeborgen,
licht overdek en vuur mij aan.
Dat ik niet uitval, dat wij allen
zo zwaar en droevig als wij zijn,
niet uit elkaars genade vallen
en doelloos en onvindbaar zijn.

Licht van mijn stad de stedehouder,
aanhoudend licht dat overwint.
Vaderlijk licht, steevaste schouders,
draag mij ik ben jouw kijkend kind.
Licht, kind in mij, kijk uit mijn ogen
of ergens al de wereld daagt
waar mensen waardig leven mogen
en elk zijn naam in vrede draagt.

5 Bevrijding

Het Joodse koesteren van de hoop.

Hoop op bevrijding!

Misschien wel het meest indringende verhaal over hoop is de geschiedenis van het Joodse volk. Al eeuwen koesteren zij hoop. Na Seider, voorafgaand aan de Pesach, wordt de wens uitgesproken: “Tot volgend jaar in Jeruzalem!” Dit, ondanks verstrooiing, vervolging, pogroms en tenslotte de Shoah onder de nazi’s. Kort na de bevrijding stichtten Joden in 1948 de staat Israël, een veilig thuis.

De Shoah betekent vernietiging. De uitroeiing van zo vele mensen tijden de tweede wereldoorlog. ChannahZwaaf en haar echtgenoot Jaap Zwaaf uit Apeldoorn verloren veel familie en vrienden tijdens de Shoah. Zij heeft over de SHOA een muziekstuk geschreven. Deze compositie(3) is opgedragen aan alle slachtoffers van de tweede wereldoorlog. We mogen hen nooit vergeten!

Channah schrijft: ”Er blijft hoop dat, wanneer de Messias komt, al deze naamloze joodse mensen weer zullen leven, gekend door God”. Zij schrijft over de door haar gecomponeerde muziekstuk het volgende: “Dit muziekstuk is geschreven om de slachtoffers van deze verschrikkelijke oorlog te gedenken. Ongeveer 6 miljoen levende en prachtige mensen, werden vermoord in de oorlog maar er waren ook zovele andere slachtoffers tijdens die zwarte jaren. Helaas worden tot op de dag van vandaag elke dag nog velen vermoord, om geen enkele reden”.

In het muziekstuk van de Shoah worden mensen opgepakt, ze worden in de wagons geladen, uitgeladen en gaan stap voor stap de ellende in. Ze worden vergast, je hoort geschreeuw van kinderen om knettergek van te worden!

Het stuk eindigt met het Israëlisch volkslied een lied dat hoop uitspreekt. De Hatikwa gaat over de hoop van het Joodse volk terug te keren naar het land van haar voorvaderen vanuit de diaspora.

Een eigentijdse vertaling van de Hatikwa is:

“Zolang het hart van de joodse ziel levendig is en naar het oosten, het oog van Zion kijkt, is onze hoop niet verloren. Een hoop die al eeuwen leeft. Hoop om een vrij volk te zijn in het land van Zion en Jeruzalem”.

We gaan luisteren naar Regina Ederveen die het muziekstuk van Channah indrukwekkend op de harp vertolkt.

Harpspel “De Shoa” Regina Ederveen

6 Overweging

Nuancering “Eindgoed al goed”.

De hoop van het Joodse volk kwam na de Shoah uit. In 1948 werd de staat Israël gesticht. Eind goed, al goed, lijkt het. Maar, net als bij de intocht in het Beloofde Land, na de uittocht uit Egypte en 40 jaar trekken in de woestijn, was het land al bewoond! Destijds door Kanaänieten, Moabieten, Amalekieten, Filistijnen (Palestijnen!), enz. Het “beloofde land” bleek opeens niet langer voor de oorspronkelijke bewoners zèlfbestemd.

Dat gebeurde ook na 1948. Nu de hoop van de Israëliërs eindelijk in vervulling is gegaan is de hoop van de oorspronkelijke bewoners, de Palestijnen, verdampt.

We hebben eerder ontdekt dat hoop hebben verondersteld dat je ook hoop geeft.
Dat betekent dat als er in Israël geen hoop is voor de Palestijnen, er uiteindelijk ook geen hoop kan zijn voor de Israëliërs zelf!

Als je geen hoop geeft aan de hopeloze dan kan er wel eens sprake zijn van een boemerang-wanhoop. Dat geldt natuurlijk evenzeer voor ons als we denken aan de manier waarop wij hoop geven aan vluchtelingen en asielzoekers, aan de manier waarop wij gretig ons laten vaccineren tegen corona, terwijl het vaccin in veel arme landen niet of nauwelijks beschikbaar of betaalbaar is.

In dit verband is er aan het eind van deze viering een collecte voor de Stichting COME, die toenadering organiseert tussen Israëliërs en Palestijnen.

We gaan naar het volgende lied, dat hierbij aansluit:

Hoop geven, waar wanhoop is, betekent dus:
– ruimte geven waar mensen in de knel zitten;
– licht verspreiden waar duisternis heerst;
– een frisse wind laten waaien waar mensen het benauwd hebben.

7 Zang. “Ruimte waar het licht kan komen”.

Ruimte
waar het licht kan komen
wind kan waaien, adem stromen
ruimte die doet leven.

Stilte
waar je God kunt horen
open hart en open oren
stilte om te zijn.

Licht
waarin wij samen staan
Geest van God, raak Gij ons aan
dat wij opengaan.

8 Overweging

Overweging. Vervolg opstanding.

Bij het lezen van de verhalen in de Bijbel rond Pasen ontdek ik dat Jezus liefdevol zijn discipelen voorbereidt op zijn lijden en op het afscheid: “Een nieuw gebod geef ik jullie, dat je elkaar liefhebt.” En: “Ik zal jullie een Ander zenden, iemand die jullie bijstaat en altijd bij je blijft. De Geest van de Waarheid.”(4).

Ik merk dat ik het lastig vind erachter te komen wat met die “Waarheid” wordt bedoeld. Om wat voor waarheid gaat het hier? Vraag ik me af. In mijn jeugd werd bijvoorbeeld het verhaal van Jezus’ opstanding doorgegeven als een feitelijke waarheid. Daaraan werd niet getwijfeld. Pasen was het symbool van hoop in de Bijbel, maar deze viering brengt mij in verwarring. Als symbool is de opstanding een mooi, hoopgevend verhaal, maar is die opstanding ook echt gebeurd?

Vieren we met Pasen de feitelijke opstanding van Jezus? Als dat niet zo is, wát vieren we dan?

Is het een feit zoals de zwaartekracht of het meten van de temperatuur? 20 graden Celsius is voor de één te koud en voor de ander te warm.

Er is dus, behalve een feitelijke, ook zoiets als een ervaren waarheid, een beleefde waarheid.
Als ik Kuitert(5)lees blijft er niet veel van het feitelijke opstandingsverhaal over.
Waar hopen we dan nog op? Is het dan verzonnen, is het een sprookje? Paulus verzet zich frontaal tegen die benadering: “Als Christus niet is opgewekt, is uw geloof van geen enkele waarde en zit u nog in uw zonden gevangen.” Feitelijker kan het niet. En, “Indien wij alleen voor dit leven onze hoop op Christus gevestigd hebben, zijn wij de beklagenswaardigste van alle mensen. “(6).Dat is nogal wat. Echt Paulus, denk ik dan. Voor mij is het wel erg massief. Te massief.

In onze cultuur, in onze tijd is waar wat bewezen is, wat gemeten kan worden, wat voor iedereen, overal vast staat, onafhankelijk van of het zinvol is of gewaardeerd of hoe individuele mensen het beleven. Past het verhaal van de opstanding dan in de verhalende cultuur van 2000 jaar geleden? Dat was in ieder geval een tijd waarin niet zozeer feiten maar verhalen de dragers waren van waarheden, normen en waarden die zo werden doorgegeven, ook omdat bijna niemand kon lezen. Verhalen die na vele jaren werden opgetekend en waar wij nu de betekenis van vermoeden of proberen te vinden.

Wat zou in het verhaal van de opstanding van Jezus een diepere betekenis voor ons kunnen zijn, onafhankelijk van de vraag of hij feitelijk opstond of niet?

Voor mij is het verhaal van de evangelist Johannes misschien wel het meest indringend(7). Het is meer dan een journalistiek verslag van eerst gebeurde dit en daarna volgde dat. Dat beleefde Godfried Bomans ook toen hij in 1970 het graf van Jezus bezocht in een uitzending van de NCRV(8).

Godfried Bomans leest het evangelie voor

Overweging vervolg

“Maria!” “Meester!”
Dat bedènk je niet als illustratie bij een mooi verhaal!

Dit is voor mij een Waarheid die boven het actuele onderscheid tussen de feitelijke of de beleefde waarheid uitstijgt.
Jezus roept Maria bij haar naam. En zie wat er gebeurt! Zij is er voor hem en Hij is er voor háár! Alleen al door het noemen van haar naam. Een diep, menselijk contact midden in de crisis van Maria’s bestaan. Dat gebeurt als we elkaar dan bij de naam noemen. Je naam, dat ben jij, jij ten diepste. Dat is elkaar hoop geven, perspectief.
Het verhaal van de Opstanding is dus ook leven volgens dat nieuwe gebod: elkaar liefhebben, dus elkaar hoop geven, elkaar bij de naam noemen. Dat is open staan voor de ander en het verhaal van de ander. Dat is: “Jij bent voor mij de moeite waard, ik wil jou niet missen, ik ben er voor jou.”

Dát is de nieuwe opdracht die Jezus zijn discipelen geeft, dus ook het nieuwe verbond. Dat wij elkaar liefhebben, dat wij elkaar bij de naam noemen, dat wij er voor elkaar zijn.
Dit is voor mij mogelijk ook de Waarheid die bedoeld wordt met de Geest van Waarheid: die is méér, die is fundamenteler dat het onderscheid tussen enerzijds objectieve, feitelijke waarheid en anderzijds subjectieve, beleefde waarheid. Deze waarheid ráákt me. Hier kunnen we het mee doen. Zo ontstaat hoop, niet als een vorm van optimisme in het leven, een verwachting van ‘het zal allemaal wel goed komen of het is vast ergens goed voor.’
Hoop als een grondhouding waarmee we ervaren, wát er ook gebeurt, ik ben geborgen, want we kennen elkaar bij name.

De Eeuwige kent mij bij mijn naam.

Rien Poortvliet bij het graf(9)

9 Het lied van de Hoop

Inleiding lied “Hoop”.

Wat hebben wij, vóór en tijdens die hele coronatijd, waardevolle gesprekken gehad rond ons thema Hoop! Al gauw besloten we met dit thema ons in te schrijven voor de Paasviering in 2020, maar dat kon door corona niet doorgaan en hoe dat digitaal zou kunnen? Dáár hadden we toen helemaal geen vermoeden van.

Cor kwam op het idee een lied te schrijven en de melodie erbij te componeren. Daarin zouden we de kern van onze bevindingen proberen weer te geven. Stel je voor dat ons basiskoor dat lied zou kunnen en willen zingen tijdens de Paasviering!
Ik maakte de eerste opzet voor een melodie. Er ontstonden 3 verzen, waarin we hoop op verschillende manieren benaderden.

Cor speelde het al gauw op de piano met een voorspel, een tussenspel en een naspel. We ontdekten dat Cor het het best alleen kon zingen en spelen. Dat klonk het meest muzikaal, zeker nu ons basiskoor er niet bij kon zijn.

Hier volgt ons lied: “Hoop”.

Het lied van “HOOP”

Soms is er diepe duisternis alom.
Er is geen licht. Is er nog hoop? Hoe ik nu verder moet?
Maar diep in mij is een fluist’rende stem.
Die zegt vrees niet, vertrouw erop, want alles komt weer goed. (2x)

Help jij mij mee om nog een stap te doen?
De wereld is voor ons te groot, dat kun j ’alleen niet aan.
Jouw arm om mij en een luisterend oor.
Dan komen wij zo met elkaar die gure tijd wel door. (2x)

Is hiermee echt het laatste woord gezegd?
Komt alles ooit vanzelf wel goed als wij maar samen zijn?
Ja, angst en rouw, wat ons nog overkomt:
Niets hoeft hoop in de weg te staan. Hoop overleeft de pijn! (2x)

10 Afsluiting

Het is Pasen en niets hoeft hoop in de weg te staan. Hoop overleeft de pijn! En er zijn zoveel gelegenheden om hoop te geven aan mensen die dat nodig hebben. Het is allemaal binnen handbereik.

We gaan samen verder en houden elkaar vast, nu online en straks weer ècht.
En we noemen elkaar bij de naam!

We sluiten deze viering af met beelden die ons blij maken en hoopvol stemmen.
De beelden worden begeleid door de prachtige muziekvan Händel – Harp Concerto het Allegro Moderato(10).

We wensen jullie een goed en hoopvol Paasfeest toe!

11 Beelden van vreugde

Colofon

o De gift is voor de stichting COME (https://stichting-come.nl), die jaarlijks een 11-daags seminar organiseert voor circa 30 Israëli’s en Palestijnen tussen 20 en 35 jaar. Deelnemers noemen het “een ervaring die mijn leven heeft veranderd.” Maaike Hoffer van St. COME was bij ons na de pauze op een basisvergadering op 21 oktober 2016.
Een bijdrage kun je overmaken op NL TRIO 0379 2541 15 t.n.v. Stichting OBA onder vermelding Paasviering 2021.

o We hebben, dankzij de inspirerende viering “Water” en de digitale vaardigheden van Wim Welling onze Paasviering in deze vorm met jullie mogen beleven.

Bronnen:

0. Matthäus Passion: Kommt Ihr Töchter, helft mir Klagen.
1. Johannes 20:11-16.
2. Hein Stufkens: ‘Ik geloof het wel.’ Ten Have, 2010, hoofdstuk 9.
3. ChannahZwaaf: compositie De Shoa.
4. Johannes 13 en 14.
5. H.M. Kuitert: Het algemeen betwijfeld christelijk geloof. Ten Have, 1992, pagina 161.
6. 1 Kor. 15:17.
7. Joh. 20: 15 e.v..
8. GodfriedBomans in Jeruzalem, NCRV 1970.
9. Rien Poortvliet: ‘Hij was een van ons’. Kok, 1974.
10. Händel: Harp Concerto #6 in B flat, Opus 4, HWV 294-1. Allegro Moderato.