Goede Vrijdag, 29 maart 2024

Welkom

Is Liefde sterker dan de dood?

We zeggen vaak dat Liefde sterker is dan de dood. Goede Vrijdag lijkt dat te weerspreken. Op deze avond lijkt De Dood de grote overwinnaar. Alles heeft gefaald. Wat valt er nu nog te hopen? Door alle zwakheid heen, door alle pijn en verdriet… en toch…. maar toch…
Wint het donker het van het Licht? Vandaag lijkt het van wel. Vandaag is de eerste dag van twee waarin we de duisternis van Goede vrijdag beleven, en morgen Pasen. Maar: let wel: Het kruis is naast het teken van de duisternis ook het teken van de Hoop en de Overwinning.

Jesaja 53,5 Hij werd doorstoken om onze weerspannigheid, om onze zonden gebroken. Hij werd gestraft; ons bracht het vrede. En dankzij zijn striemen is er voor ons genezing.

Johannes 19: 17-18 Zelf zijn kruis dragend trok Jezus de stad uit naar wat de schedelplaats heet, in het Hebreeuws Golgotha. Daar sloegen ze hem aan het kruis, en met hem nog twee anderen, aan elke kant een en Jezus in het midden.

Uitleg over de performance

Jullie gaan straks een performance zien en hopelijk ook meevoelen in verband met het lijden van Jezus èn in deze wereld nu! Het thema van dit paasgebeuren is kunst en religie. Daarom eerst iets over deze kunstvorm.

De performance is ontstaan in de jaren 1950 als een nieuwe beweging waarbij vooral het creatieve proces centraal komt te staan en niet op de eerste plaats het kunstwerk zelf. Men ging op zoek naar een mogelijkheid om een andere dimensie in het bewustzijn te brengen waarin de toeschouwer mee kon leven en voelen met het gebeuren. Soms ook door zelf mee te doen. Een ervaring die religieus geduid kan worden als het een transformerende kracht in zich draagt.

Voor deze performance ging ik uit van het proefschrift van Stefan Belderbos: Van kunstwerk tot religieus ritueel, een onderzoek naar de integratie van performance kunst in de liturgie. Hij heeft dat zelf in praktijk gebracht tijdens vieringen in Arnhem (rond 2010) en ik heb daar ook aan mee gedaan. Het waren de eerste voorbeelden hiervan in een liturgie.

Stefan nam de kunstenares Marina Abramovic en haar toenmalige partner Ulay als voorbeeld. Zij liet 2 personen van links en van rechts naar elkaar toelopen, steeds dichter langs elkaar heen. De schouders schuurden langs elkaar, vervolgens gingen ze sneller lopen en botsten ze ..
De bedoeling: een confrontatie tussen 2 personen waarin 2 kanten zitten: verbondenheid en afstand, een prettig gevoel en iets wat lastig en pijnlijk is. Er is niet alleen rust en schoonheid, maar ook een andere meer duistere kant …

De performance die jullie nu gaan ervaren beeld het lijden uit, uitgedrukt in een beweging van agressie, verwerping, afkeer.. en ondersteund door woorden over het lijden van Jezus zoals het in Mattheus verwoord staat en het actuele lijden in onze tijd.

Van donker naar Licht, een performance

ORGEL:  ZWARE KLANKEN, ONGEVEER 30 SECONDEN

“Na die getuigenissen gehoord te hebben zeiden zij: “Hij verdient de doodstraf”.
Daarop spuwden ze hem in het gezicht en sloegen hem”.

Weg met die mensen die niet denken zoals ik.
Ga terug naar je land, niet welkom hier.

ORGELKLANKEN: EEN A TWEE MATEN

Pilatus herhaalde “wat voor kwaad heeft hij gedaan?”
Maar ze schreeuwden nog harder: “aan het kruis met hem”.

Het geweld was zeer heftig.
Twee rivaliserende benden strijden tegen elkaar om de macht.

ORGELKLANKEN: EEN A TWEE MATEN

Soldaten namen hem mee, trokken zijn kleren uit en hingen hem een rode mantel om.
Zij vlochten een kroon van doorntakken en zetten die op zijn hoofd.
Zij bespuwden hem en sloegen hem met een rietstok op het hoofd.

Bombardementen op een woonwijk.
Steekpartij tijdens een ruzie.
Ik heb een hekel aan jou.

ORGELKLANKEN: EEN A TWEE MATEN

Vanaf het zesde uur viel er een duisternis over het hele land tot het negende uur toe.
Jezus riep toen met luide stem “ Mijn God, Mijn God, waarom hebt gij mij verlaten”.

Dood aan die tegenstanders van ons. Wij haten jullie.
Mensen doodgeschoten na lang conflict.

ORGELKLANKEN: EEN A TWEE MATEN

Jezus schreeuwde nogmaals luid: en gaf de geest.

Tekst van pater Frans van der Lugt.

Zingen Taizé: Als alles duister is

Mattheus: 27: 57-66 Willibrord vertaling

In stilte gaat iedereen naar huis.

 

Pasen, zaterdagavond 30 maart 2024

Zou het licht van God het uiteindelijk van de duisternis redden? We hielden ons hart vast na gisteren.
Zoals Hans Andreus schreef:

Ze hebben gezegd: het licht
is een achterhaald symbool.
Maar wat weten ze van het licht
dat de zekere vormen ontmantelt

tot stormen van licht waarin
soms een glimp, een hint, van licht
dat zich zo stilhoudt dat het bijna
is of het er niet is.

jawel, maar ondertussen
met zo’n finaliteit
het laatste van plaats en tijd
herleidend tot nihil

dat ik het met woorden omspeel,
het hart in de keel?

Lieve mensen, Als ik God zeg, denk ik aan Licht. en ik geloof, wil geloven: Licht is het beeldmerk van God, in het Licht kunnen we iets van hem, Haar, die we dan maar God noemen, ervaren.
Welkom in de tweede viering van Pasen. Herdachten we gisteren nog het duister en de kruisiging. Vandaag vieren we de Opstanding: de overwinning van het Licht. Met alle ellende waar we dagelijks mee worden geconfronteerd is er ook het Licht.
Ik steek nu de Paaskaars aan. Een simpel gebaar, maar een krachtig symbool: het directe Licht als beeld van zij. hij die nooit niet Aanwezig is.

Zingen: Lied aan het Licht

Mattheus 28:1-10

¹  Na de sabbat, bij het ochtendgloren van de eerste dag van de week, kwam Maria van Magdala met de andere Maria naar het graf kijken. ² Plotseling begon de aarde hevig te beven, want een engel van de Heer daalde af uit de hemel, liep naar het graf, rolde de steen weg en ging erop zitten. ³ Hij lichtte als een bliksem en zijn kleding was wit als sneeuw. ⁴ De bewakers beefden van angst en vielen als dood neer. ⁵ De engel richtte zich tot de vrouwen en zei: ‘Wees niet bang, ik weet dat jullie Jezus, de gekruisigde, zoeken. ⁶ Hij is niet hier, Hij is immers uit de dood opgewekt, zoals Hij gezegd heeft. Kijk, dit is de plaats waar Hij gelegen heeft. ⁷  En ga nu snel naar zijn leerlingen en zeg hun: “Hij is opgewekt uit de dood, en dit moeten jullie weten: Hij gaat jullie voor naar Galilea, daar zul je Hem zien.” Onthoud dat ik jullie dit gezegd heb.’ ⁸ Ontzet en opgetogen verlieten ze het graf; ze haastten zich om het aan zijn leerlingen te vertellen. ⁹ Op dat moment kwam Jezus hun tegemoet en groette hen. Ze liepen op Hem toe, grepen zijn voeten vast en aanbaden Hem. ¹⁰ Daarop zei Jezus: ‘Wees niet bang. Ga mijn broeders vertellen dat ze naar Galilea moeten gaan, daar zullen ze Mij zien.’

Andreus

Of hoe dat heet
Gelukkig dat het licht bestaat
en dat het met me doet en praat
en dat ik weet dat ik er vandaan kom,
van het licht of hoe dat heet.

Zingen: Ruimte waar het licht kan komen

De kleuren van Marc Chagall

De afbeelding op de liturgie is van Marc Chagall: Jezus aan het kruis. Voor hem als symbool van het lijden en de vervolging van de Joden in Rusland in die tijd. Dit symbool kunnen we nu ook toepassen op het lijden van de Palestijnen, en verder in Sudan, Congo, Haïti,.. Allemaal gewone mensen op de vlucht, belaagd, bedreigd, levend in onveilige situaties..

Hoe komt het toch dat steeds weer van die rare figuren aan de macht komen, tirannen, onderdrukkers.. Een elite om zich heen die de sleutelposities innemen, geld en leger.. Wat is in onze visie goed bestuur dat welzijn voor allen wil bevorderen zonder angst en onderdrukking? We vieren het Paasfeest van bevrijding, licht en goed leven met elkaar.

Terug nu naar Chagall. Kunst en religie is het thema van deze viering. Chagall is Joods en Russisch, afkomstig van het platteland. Op zijn doeken zie je dan ook boerenkarren, een kop van een rund, vogelfiguren.. Als ook de menorah, een rabbi met de Tora en viool spelers.

Hij vertrekt later naar Frankrijk, naar Parijs, zijn tweede vaderland. Hij ontmoet daar vele kunstenaars, begin 20e eeuw, kubisten, surrealisten, impressionisten zoals Monet met zijn rozentuin, de fauvisten (de wilden) die hem inspireerden met hun kleur en licht dynamiek. Maar hij gaat daarbij geheel zijn eigen weg goed herkenbaar. Dat is ook zijn palet: uitgedrukt in poëtische droombeelden waarin hij het gewone leven uit tilt boven het gewone.

Hij zei:”Ik begrijp het zelf niet helemaal.” Dit geeft al zijn irrationele werkwijze weer. Het precies realistische sprak hem niet aan maar hoe de werkelijkheid een nieuwe vorm te geven. Liefde is een drijfveer in zijn uitdrukkingen: Zijn relatie met Bella zijn vrouw, zie je gestalte gegeven: zwevend door de lucht, het hoofd los, bruiloftsfeest, dans en muziek.. in kleurrijk licht.

In zijn geboortestreek was hij in aanraking gekomen met het chassidisme. Martin Buber met zijn chassidische vertellingen kennen jullie wel. Het Chassidisme is een vrome, mystieke geloofsbeleving waarin het leven uit haar voegen wordt getild om het op een nieuwe wijze te beleven. En zo schildert Chagall ook. Hij zegt: “Als ik werk vanuit mijn hart, mijn innerlijk weten, dan lukt alles. Als ik iets wil waar ik helemaal in geloof en ik weet dat ik het kan dan lukt dat ook”.

Hij werkte vanuit een positief levensgevoel, een genegenheid voor al wat er is. Op een kleurrijke, onverwachte manier, met haast kinderlijke impulsen.. In zijn lange leven heeft hij dan ook veel voortgebracht: wandkleden, litho’s, etsen, beelden, mozaïeken, glas in loodramen.. bij uitstek een medium om het licht zijn werk te laten doen.

Wat kunnen wij daarvan leren? Als je iets wil doen of vormgeven: geloof er helemaal in en laat het Paaslicht met een inspirerende en bevrijdende kracht haar werk doen. Een gezegend paasfeest voor jullie allen!

Lied uit Jesus Christ Superstar

Jesus Christ Superstar
Jullie hoorden een fragment uit de Rock Opera J.C.S. in 1970 gecomponeerd door Andrew Lloyd Webber. Teksten zijn van Tim Rice. Het is een verhaal over de laatste dagen van Jezus vanuit het perspectief van Judas die hem later zou verraden.
De muziek en de teksten leidden tot een storm van protesten in christelijke kringen. Het werd als heiligenschennis en beledigend ervaren. Bij de laatste dagen van Jezus hoorde geweide muziek, de Mattheus met mooie koren (Wir setzen uns mit Tränen nieder) en de aria’s als “Erbarme dich”. Maar niet deze muziek met gierende, elektrische gitaren en synthesizers.
De musical die gemaakt werd, was een enorm succes, evenals de film die opgenomen werd in de Negev woestijn en aan de Dode Zee. Het commentaar van paus Paulus VI op deze film was: Ik waardeer niet alleen de prachtig opgenomen Rockoperafilm, ik geloof dat deze film meer mensen tot het Christendom zal brengen dan ooit te voren.

De Semana Santa
In Spanje hebben we de heilige week van nabij meegemaakt. De Semana Santa wordt nog steeds heel traditioneel gevierd. In alle steden en dorpen is er in de week voor Pasen iedere dag een processie georganiseerd door religieuze broederschappen. Men draagt dan zware, prachtig versierde beelden van Christus en van de maagd Maria op draagbaren door de straten. De processie wordt begeleid door plaatselijke muziekcorpsen en koren. De stoet eindigt in de kerk waar een mis wordt opgedragen.

De Passion
Vanaf 2011 wordt in ons land op Witte Donderdag het muzikale TV-spectakel “De Passion” gebracht, een symbolische reis die de laatste momenten van het leven van Jezus weergeeft. Een groot verlicht kruis wordt door de straten gedragen en eindigt bij een podium vanwaar het Bijbelverhaal wordt verteld in gewone taal. De liederen die gezongen worden zijn bestaande , meest populaire songs. Voor de lopers een moment van bezinning, hoe gaan we om met de problemen van deze tijd, zien we genoeg om naar anderen. Doel is om het lijdensverhaal van Jezus onder aandacht te brengen en toegankelijk te maken voor een breed publiek en voor nieuwe generaties die het verhaal niet kennen. Thema dit jaar was “Ik geloof in jou”.

Dit waren drie voorbeelden van vertolkingen van het lijdensverhaal in de muziek waar Bach ooit de aanzet toe heeft gegeven.

Aansluitend horen jullie nu het lied van Maria Magdelena uit Jesus Christ Superstar.

Avondmaal: Delen van brood en druivensap

Zingen: Als je brood deelt, deel je hart!

Stilte

Zingen: Geef ruimte aan de liefde

Collecte: Vakantiegeld “Samen delen”

Zegen en Vredebede

De Levende zij voor jullie om jullie de juiste weg te wijzen.
De Levende zij achter jullie om je in de armen te sluiten en je te beschermen tegen gevaren.
De Levende zij onder jullie om je op te vangen als je dreigt te vallen.
De Levende zij in jullie om je te troosten als je verdriet hebt.
De Levende zij om jullie heen als bescherming tegen van alles wat je kan overkomen.
De Levende zij boven jullie om je te zegenen..

Zingen: Lied van de Opstanding

 

 

Colofon

Boeken: Van kunstwerk tot religieus ritueel – Stefan Belderbos
Chagall – Jacob Baal-Teshuva
Lied uit Jesus Christ Superstar
Tekst Frans van der Lugt

Bankrekening NL TRIO 0379 2542 15 t.n.v. Stichting OBA o.v.v. paasviering 30 maart 2024, Vakantiegeld “Samen delen”